Osprzęt i sterowanie w instalacji elektrycznej

Różnorodne wzornictwo i funkcjonalność pozwalają na dopasowanie ich do wystroju każdego wnętrz, jednak tradycyjne układy instalacyjne coraz częściej zastępowane są przez wielofunkcyjne sterowanie w systemie "inteligentnego domu" poprzez sieć przewodową CAN bądź na drodze radiowej.

Co umieszczamy w rozdzielnicy

Podstawowym wyposażeniem rozdzielnicy są wyłącznik nadmiarowoprądowy dla poszczególnych obwodów oraz wyłączniki różnicowoprądowe odpowiedzialne za ochronę przeciwporażeniową. W rozdzielnicy montuje się również dodatkową aparaturę: ochronniki przeciwprzepięciowe, styczniki, zegary czy lampki kontrolne. Dobór jej wyposażenia uzależniony jest od stopnia rozbudowania instalacji, rodzaju zasilanych odbiorników czy wymaganej ochrony.

Prąd nominalny wyłącznika nadmiarowo-prądowego musi być dostosowany do dopuszczalnego obciążenia obwodu i zwykle wynosi 16 A dla gniazd oraz 10 A dla oświetlenia. Odbiorniki trójfazowe oraz o dużym poborze mocy chronione są wyłącznikami o prądzie znamionowym określanym indywidualnie.

W obwodach z silnikami pobierającymi znaczny prąd przy rozruchu montowane są wyłączniki o charakterystyce czasowo-prądowej oznaczanej literą C lub D, natomiast w pozostałych instaluje się wyłączniki o charakterystyce B.

Wyłączniki różnicowoprądowe zapewniają skuteczną ochronę przed porażeniem nie tylko przy dotyku pośrednim (np. dotknięcie urządzenia w którym nastąpiło przebicie izolacji) ale również przed dotykiem bezpośrednim - np. dotknięcie przewodu pod napięciem czy styków w gniazdku.

Jego działanie polega na porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym - gdy pojawi się różnica przekraczająca jego prąd zadziałania (zwykle 30 mA) nastąpi szybkie odłączenie zasilania. Jeśli jeden wyłącznik montowany jest dla całej instalacji, to może przysporzyć kłopotów podczas użytkowania.

Uszkodzenie w którymś z obwodów uniemożliwi bowiem korzystanie z prądu w całym obiekcie do czasu usunięcia usterki. Dlatego warto założyć dwa - trzy wyłączniki różnicowo-prądowe dla kilku zgrupowanych obwodów.

Ochronniki przeciwprzepięciowe zabezpieczają urządzenia elektroniczne (komputery, sprzęt audio-video) przed impulsami wysokonapięciowymi, które mogą pojawić się w instalacji elektrycznej na skutek wyładowań atmosferycznych lub awarii w sieci elektroenergetycznej. Ochronnik zamontowany w rozdzielnicy spowoduje wtedy odprowadzenie impulsu napięciowego do ziemi.

Mogą być one wyposażone w wymienne wkładki - wtedy po zadziałaniu sygnalizowanym zmianą koloru wskaźnika trzeba je wymienić lub jeśli jest w wersji wielokrotnego użycia to wystarczy przełączyć go na funkcję zabezpieczenia. Zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji, dlatego po każdej burzy trzeba sprawdzić czy on nie zadziałał.

Rozdzielnica naścienna

Wyłącznik nadprądowy

Wyłącznik różnicowoprądowy

Bogate wzornictwo łączników i gniazd instalacyjnych

Łączniki i gniazda instalacyjne oferowane są w bogatym asortymencie i najczęściej grupowane w serie produkcyjne o ujednoliconym wzornictwie ale różnorodnych funkcjach. Przy ich wyborze trzeba zwrócić uwagę na kompletację produktu - niektóre sprzedawane są w zestawieniu gotowym do montażu natomiast inne kupujemy "na części" - oddzielnie mechanizm i dostosowaną do niego ramkę.

Osprzęt często łączony jest w zestawy kilku gniazd czy łączników, które przystosowane są do montowania w puszkach zespolonych.

Łączniki instalacyjne występują w kilku wariantach zależnie od pełnionej funkcji elektrycznej. Najczęściej instalowane są wyłączniki pojedyncze bądź podwójne tzw. świecznikowe służące do załączania pojedynczego oświetlenia lub zespołu lamp.

Przy ich pomocy można sterować oświetleniem tylko z jednego miejsca co nie zawsze jest wygodnym rozwiązaniem. Na schodach czy w korytarzach instalowane są tzw. łączniki schodowe pozwalające na włączanie i wyłączanie oświetlenia z dwóch miejsc, a przy większej liczbie punktów zakładane są pośrednie łączniki krzyżowe.

Można też zastąpić je łącznikami przyciskowymi sterującymi przekaźnikiem bistabilnym umieszczonym np. w rozdzielnicy głównej czy puszce co upraszcza układ przewodów i pozwala na zamontowanie nieograniczonej liczby punktów sterowania.

Gniazda do podłączenia odbiorników elektrycznych mogą - oprócz wzornictwa - różnić się sposobem zamocowania, stopniem ochronności przed wnikaniem wody czy stykiem ochronnym. Zależnie od miejsca montowania muszą spełniać określone przepisami wymagania odnośnie stopnia ochrony IP - np. w pomieszczeniach mokrych instalowane w klasie IP 44 jako bryzgoszczelne.

Rozszerzenie możliwości sterowania instalacją elektryczną i zasilanych z niej urządzeń umożliwia zamontowanie w standardowych puszkach instalacyjnych specjalnego osprzętu w postaci ściemniaczy oświetlenia, termostatów ogrzewania czy programatorów obsługujących np. rolety.

Przy doborze ściemniaczy trzeba zwrócić uwagę na to czy są dostosowane do wykorzystywanego rodzaju źródeł światła - inne są bowiem ściemniacze przy zasilaniu tradycyjnych żarówek a inne do świetlówek, niskonapięciowych halogenów czy popularnych obecnie LED–ów.

Zdalne sterowanie instalacją elektryczną

Wydzielenie sterowania pracą odbiorników elektrycznych z obwodów wykonawczych (roboczych) instalacji umożliwia zdalne ich włączanie i wyłączanie bezprzewodowo lub za pośrednictwem magistrali CAN. Dzięki temu znacznie upraszcza się np. modyfikację oświetlenia, do którego załączania nie trzeba prowadzić nowych, oddzielnych przewodów i instalować tradycyjnych łączników.

W takich sytuacjach najczęściej wykorzystuje się sterowanie na drodze radiowej, gdzie odbiornik z przekaźnikiem włączonym w obwód oświetlenia uruchamiany jest pilotem w postaci płaskiego przyklejanego np. do ściany nadajnika z własnym zasilaniem bateryjnym, który można umieścić w dowolnym miejscu.

W podobny sposób można załączać inne odbiorniki zasilane np. z gniazdek, gdzie odbiornik w postaci wtyku z gniazdem przelotowym współpracować będzie z wielokanałowym pilotem umożliwiającym sterowanie kilkoma urządzeniami.

Rozbudowane instalacje zdalnego sterowania tworzące tzw. "inteligentny dom" podłączane są do centrali zbierającej informacje z wielu czujników dozorujący funkcjonowanie domu (temperatury, nasłonecznienia, wentylacji, oświetlenia itp.) i zależnie od zaprogramowanych parametrów sterują pracą urządzeń wykonawczych - rolet okiennych, ogrzewania czy załączania oświetlenia.

Czujniki jak i rozmieszczone w różnych punktach multiwłączniki połączone są przewodami sieci cyfrowej CAN a sterowanie odbiornikami odbywa się poprzez dobrane do obciążenia przekaźniki lub styczniki.

Komunikacja wewnątrz budynku może również odbywać się bezprzewodowo, za pośrednictwem fal radiowych, a odpowiednie aplikacje do internetu pozwalają na bieżącą kontrolę i sterowanie nawet z drugiego końca świata.

autor: Redakcja BudownicwaB2B
oprac.: Maja Wychowaniec
zdjęcia: Ospel, Legrand
film: Grenton