Osprzęt elektroinstalacyjny - rodzaje włączników i gniazd

OSPRZĘT ELEKTROINSTALACYJNY

Współczesny człowiek nie potrafi żyć bez prądu i urządzeń elektrycznych. Są w naszym otoczeniu tak wszechobecne, że aż je ignorujemy. Zaczynamy zdawać sobie sprawę jak są ważne dopiero gdy co się zepsuje, albo mamy awarię zasilania. Jednak nie potrzeba wcale wyłączenia całej linii energetycznej, żebyśmy poczuli ile znaczy dla nas możliwość korzystania z prądu.

Czasem jeden zepsuty łącznik oświetleniowy albo do opuszczania i podnoszenia rolet zewnętrznych to i tak spora niedogodność.

Przy tym aż trudno uwierzyć, że kilkadziesiąt lat temu nikogo nie dziwił brak gniazd w łazience i zaledwie 1-2 w pokojach. Powszechność urządzeń elektrycznych powoduje, że musimy mieć we wnętrzach mieszkalnych wiele gniazd do ich zasilania, łączniki do sterowania oświetleniem czy roletami oraz rozmaite gniazda instalacji teletechnicznych (telefoniczne, komputerowe itd.).

Jest ich tak dużo, że stały się nie tylko problemem technicznym, ale i estetycznym. Liczne, po prostu rzucają się w oczy. Tym bardziej, że muszą być dla nas dostępne. Schowanie ich za meblami czy w jakiś zakamarkach, nie ma sensu.

ŁĄCZNIKI W SPECJALNYCH RAMKACH - ZEBRANE RAZEM

Wybierając widoczny w pomieszczeniach osprzęt kierujemy się głównie jego wyglądem. I nic w tym dziwnego, bo chociaż w większości służą do tego samego (np. włączania i wyłączania światła) to styl mają skrajnie różny.

Jednak pod względem estetycznym źródłem największych zmian w ostatnich latach było upowszechnienie się tzw. ramek wielokrotnych. Można dzięki nim zblokować na ścianie po kilka gniazd i łączników, wszystkie we wspólnej ramce. Jeżeli więc zechcemy kilka łączników umieścić obok siebie, sprawdźmy czy da się je umieścić w ramkach wielokrotnych.

Taki osprzęt ma budowę modułową. To znaczy, że mechanizm łącznika, który ostatecznie będzie niewidoczny, bo zostanie ukryty w puszce instalacyjnej, sprzedawany jest osobno od widocznej z zewnątrz maskownicy. Te z kolei dostępne są w wielu kolorach i wykonane z bardzo różnych materiałów. Nie chodzi bynajmniej tylko o możliwość łatwego łączenia w grupy w ramkach wielokrotnych. Jeżeli zewnętrzne elementy się zniszczą, nie będą pasować do nowego wystroju wnętrza, albo nam się po prostu znudzą, można je łatwo wymienić.

NIE TYLKO KLAWISZOWE - RODZAJE ŁĄCZNIKÓW

Same łączniki, bo tak fachowcy nazywają to co potocznie określa się mianem włączników do światła, także występują w bardzo wielu rodzajach. I nie chodzi tu o kolory czy stylistykę. Mają odmienne mechanizmy i używa się ich inaczej. Łączniki mogą być:

• klawiszowe, zdecydowanie najpopularniejsze, występujące jako pojedyncze, podwójne czy potrójne, do sterowania jednym lub kilkoma źródłami światła lub kilkoma żarówkami w jednym żyrandolu lub innym rodzaju lampy. Najczęściej przy przełączaniu słychać wyraźny klik, lecz są też wersje bezgłośne;
  
  
• obrotowe, umieszczone na okrągłej tarczy kojarzą się ze stylem retro lub industrialnym. Faktycznie są znane od dziesiątków lat, chociaż teraz powróciły w wykonaniu z ekskluzywnych materiałów, choćby porcelany i szkła. Jednak można kupić także wersje przemysłowe, odporne np. na kurz i zachlapanie, a przeznaczone przede wszystkim do garaży i piwnic. Występują tylko w wersji pojedynczej;
  
  
• dźwigienkowe, u nas nigdy nie były one popularne, inaczej niż w krajach anglosaskich;
  
  
• dotykowe, w których wystarczy musnąć lub nacisnąć np. szklaną płytkę. Zwykle mają ciekawą nowoczesną stylistykę;
  
  
• zbliżeniowe, nie trzeba ich dotykać, wystarczy przesunąć przed nimi dłonią. Chyba najczęściej stosuje się je w kuchniach i łazienkach. W takich miejscach fakt, że łącznika nie dotykamy potencjalnie mokrą lub brudną dłonią jest faktycznie zaletą;
  
  
• sterowane pilotem są wyposażone w odbiornik podczerwieni. Zwykle jednym pilotem da się obsługiwać ich kilka. Odbiornik może być umieszczony w puszce instalacyjnej, ale też ukryty za sufitową rozetką maskującą żyrandola;
  
  
• bezprzewodowe, działają na podobnej zasadzie jak poprzednie, lecz rolę pilota pełni element o wyglądzie łącznika natynkowego. Po co je stosować? Motywacją może być chęć przeniesienia łącznika w nowe miejsce przy okazji remontu. Ale można go równie dobrze umocować np. do szklanych drzwi, czy tafli szkła ogrodu zimowego;
  
  
• ściemniacze, które umożliwiają nie tylko włączenie i wyłączenie źródeł światła, ale także regulację mocy ich świecenia. Mogą być obrotowe, przyciskowe itd. Jednak pamiętajmy przede wszystkim, że w większości przypadków świetlówki z diodami LED i kompaktowe nie mogą współpracować ze ściemniaczami. Trzeba więc od razu wybierać nie tylko ściemniacz, lecz i źródło światła, które ma obsługiwać;
  
  
• łączniki żaluzjowe służą do obsługi napędu podnoszącego i opuszczającego żaluzje zewnętrzne;
  
  
• wielofunkcyjne, są powszechnie wykorzystywane w domach z tzw. instalacjami inteligentnymi. To programowalne przyciski. Komunikują się z elektroniczną centralka lub sterownikiem i to tak naprawdę dopiero ten element inicjuje np. zapalenie światła. Właśnie dlatego konkretną akcję można zaprogramować.

Łączniki dotykowe to przede wszystkim element oryginalnej, nowoczesnej stylistyki. (fot. Livolo)

Zanim wybierzemy konkretny rodzaj od danego producenta, przede wszystkim sprawdźmy czy w ramach tej linii stylistycznej oferuje wszystkie potrzebne nam elementy.

Niejednokrotnie okazuje się, że oferta nie jest pełna i brakuje mniej popularnych łączników, choćby roletowych. A w takiej sytuacji trzeba sobie zdawać sprawę, że im bardziej nietypowy jest wybrany przez nas osprzęt, tym bardziej będzie razić umieszczenie obok innego modelu. O zamontowaniu wszystkiego w jednej ramce wielokrotnej też musimy zapomnieć.

Łączniki z podświetleniem to bardzo proste, a niezwykle wygodne rozwiązanie w ciemnych pomieszczeniach. (fot. Ospel)

Szklany łącznik obrotowy to już ekskluzywny osprzęt. (fot. Hager (Berker))

Z CZEGO MOGĄ BYĆ ZROBIONE ŁĄCZNIKI?

Sposób działania i obsługi to jedno, a materiał z którego jest wykonany osprzęt - drugie. Przez lata dostępne były tylko modele z tworzywa sztucznego i to zaledwie w kilku, raczej dyskretnych, kolorach. Teraz taki osprzęt także kupimy bez trudu, będzie on praktyczny i niedrogi. Zaś spokojna stylistyka ma swoje niewątpliwe zalety. Nie opatrzy się szybko, bo takie elementy po prostu nie przyciągają wzroku. Nie będą też razić, jeżeli zdecydujemy się na zmianę aranżacji pomieszczeń.

Jednak dużo ciekawszy efekt daje zastosowanie bardziej oryginalnego osprzętu. Najczęściej ma on raczej surową stylistykę. Króluje szkło, stal nierdzewna itp. Jednak miłośnicy naturalnych materiałów, choćby drewna lub skóry także znajdą coś dla siebie. A ci, którym podoba się styl retro zawsze mogą kupić wzorowane na osprzęcie z lat 20. ubiegłego wieku wyroby z porcelany.

Chociaż, jeżeli nie mamy aż takich wymagań warto się po prostu rozejrzeć za modelami z tworzyw sztucznych, za to w odważnych, żywych kolorach. Jeżeli nam się znudzą po paru latach ich widoczne elementy, zawsze możemy je wymienić na inne.

ŁĄCZNIKI A SZCZELNOŚĆ, CZYLI CO OZNACZA IP

Stylistyka, stylistyką lecz w niektórych miejscach, szczególnie w łazienkach, na tarasie, czy w garażu osprzęt musi zapewniać przede wszystkim bezpieczeństwo użytkowania. Tu chodzi przecież o życie i zdrowie domowników. Także, a może nawet w szczególnym stopniu, tych najmniejszych i nieświadomych zagrożenia, czyli dzieci.

Osprzęt w łazienkach powinien być bryzgoszczelny. Gniazda mają więc charakterystyczne klapki. Takie same warto również założyć w kuchni nad blatami roboczymi. Potwierdzi to każdy, kto choć raz oczyszczał zwykłe gniazdo z rozchlapanego sosu.

Warto wiedzieć, że wielu producentów sprzedaje zestawy uszczelniające do swojego osprzętu produkowanego w wersji podstawowej bez żadnej klasy szczelności.

Względy użytkowe w oczywisty sposób mają też pierwszeństwo we wszelkich pomieszczeniach technicznych (garaż, kotłownia pralnia) oraz na zewnątrz domu (taras, ogród). Jednak w tym przypadku do zasadności zastosowania odpornego na wilgoć, pył itp. osprzętu i opraw oświetleniowych nie trzeba chyba nikogo przekonywać.

Specjalnie z myślą o najmłodszych oferuje się z kolei gniazda z przesłonami torów prądowych. Klapki przesłaniające otwory w gniazdku ustępują tylko przy równoczesnym nacisku na obie, czyli jak przy wkładaniu wtyczki, a nie jakiegoś przypadkowego przedmiotu (np. długopisu). Ostatecznie można też zastosować rozmaite zaślepki. Ale uwaga! lepiej żeby nie były to elementy z krasnoludkami, grzybkami itd. Takie przyciągają uwagę dziecka, a nam chodzi przecież o zupełnie odwrotny efekt.

Kod IP oznacza ochronę przed wniknięciem do obudowy.

WYGODNE ROZMIESZCZENIE ŁĄCZNIKÓW  W POMIESZCZENIACH

Osprzęt to element użytkowy, powinniśmy więc zadbać o to żeby znalazł się w miejscach łatwo dostępnych, wybranych zgodnie z zasadami ergonomii. Jego rozmieszczenie powinno być dla nas intuicyjne, tak aby ręka niemal sama sięgała we właściwe miejsce.

Przykładowo, wchodząc do ciemnego korytarza docenimy banalnie proste rozwiązanie - łącznik oświetleniowy podświetlany diodą. W takim miejscu problem z uruchamianiem oświetlenia możemy też rozwiązać radykalnie, zakładając czujnik ruchu załączający lampę. Wybór należy do nas, niemal każdą funkcje da się zrealizować.

Łącznik uruchamiający główne oświetlenie pomieszczenia zwykle umieszcza się po tej samej stronie co klamka drzwi, na wysokości 140 cm (niekiedy niżej ze względu na dzieci). Gdy drzwi są dwuskrzydłowe, dobrze sprawdzi się tzw. łącznik schodowy, którym można zapalać i gasić światło z dwóch miejsc (np. po obu stronach drzwi). Łączniki schodowe dobrze sprawdzają się także w długich korytarzach i na schodach. Jeśli dodać do nich łączniki krzyżowe, to światło można będzie zapalać i gasić z dowolnej liczby miejsc. Alternatywnym rozwiązaniem jest zastosowanie tzw. przełączników bistabilnych oraz dowolnej liczby łączników impulsowych (tzw. dzwonkowych).

Proste łączniki klawiszowe są wciąż najpopularniejsze. (fot. Ospel)

ŁĄCZNIKI - NIETYPOWE ROZWIĄZANIA I AUTOMATYKA

W każdej instalacji warto uwzględnić też elementy automatyki - niekoniecznie złożone, tworzące systemy jak w instalacjach nazywanych inteligentnymi. Warto polecić zastosowanie następującego osprzętu:

• czujniki ruchu oraz czujniki zmierzchowe połączone z lampami na zewnątrz domu;
  
  
• czujniki ruchu współpracujące z lampami oświetlającymi w godzinach nocnych schody i korytarze wewnątrz domu. Nie muszą one uruchamiać zasadniczych źródeł światła, lecz jedynie słabsze - dodatkowe, których światło nie oślepia osób wstających w nocy np. do łazienki;
  
  
• zegary sterujące pracą podgrzewaczy wody i pieców akumulacyjnych, gdy za zużywany przez nie prąd rozliczamy się dwutaryfowo;
  
  
• wyłączniki pierwszeństwa zapobiegające przeciążeniu instalacji (wyłączają chwilowo np. ogrzewanie podłogowe, gdy korzystamy z kuchenki elektrycznej).

Bardzo dobrze, jeśli zadbamy również o okablowanie na potrzeby telefonu, sieci komputerowej (Internetu), telewizji, sprzętu audio itp. Planując z wyprzedzeniem będziemy mogli wszystkie przewody bez trudu nie tylko doprowadzić w pożądane miejsca, ale i dobrze je ukryć. A potem zakończyć odpowiednim osprzętem. Dostępne są np. łączniki pozwalające przyłączyć kolumny głośnikowe zestawu audio lub kina domowego - przewody prowadzące od wzmacniacza ukrywamy w ścianach.

W instalacjach inteligentnych stosuje się specjalne, programowalne rodzaje osprzętu. (fot. Schneider Electric)

Dostępne są także gniazda USB, sieci komputerowej (Ethernet), multimedialne HDMI. Warto je założyć wszędzie tam, gdzie planujemy np. ustawić sprzęt grający, kino domowe, komputer. Efekt będzie o niebo lepszy niż typowa w takich miejscach plątanina kabli.

Jarosław Antkiewicz
Fot. otwierająca: Livolo