Centralne odkurzanie od A do Z

Historia rozwoju odkurzaczy

Gdy go wymyślono (przeszło 100 lat temu), odkurzacz był tak wielki, że musiały go ciągnąć konie. Sprzęt wielkości powozu wynajmowano trochę tak, jak teraz zamawia się szambiarkę. Mniejszy, przenośny został skonstruowany kilka lat później. Wynalazek rozpowszechniony przez Williama Hoovera przez kolejne dziesięciolecia był jednak sprzętem luksusowym. Masowy stał się dopiero po II wojnie światowej. Dziś odkurzacze występują w różnych postaciach – jako klasyczne przenośne, jako modele pionowe, automatyczne roboty sprzątające, czy odkurzacze centralne. Te ostatnie do niedawna stosowano głównie w budynkach biurowych i hotelach. Teraz zalety sprzątania bez kurzu (powietrze z urządzenia jest wyrzucane na zewnątrz budynku) i hałasu doceniają także właściciele domów jednorodzinnych.

Większość z nas, myśląc o odkurzaczu, widzi korpus na kółkach, z elektrycznym silnikiem napędzającym wentylator, który zasysa śmieci do worka z papieru lub tkaniny. Brudy zbiera się rurą, połączoną z korpusem giętkim wężem. Sprzęt jest na ogół dość głośny (50–90 dB), a wraz z zapełnianiem się worka, spada moc ssania. Dziś już nawet proste, przenośne odkurzacze mogą być wyposażone w filtry HEPA, zatrzymujące 99% zanieczyszczeń (wyłapują nie tylko kurz, także pyłki, alergeny, bakterie). W powietrzu wyrzucanym do mieszkania przez starsze sprzęty zostają jednak drobiny kurzu – stąd charakterystyczny zapach po sprzątaniu i problem dla coraz liczniejszej grupy alergików. Do wad klasycznych odkurzaczy zaliczyć można również konieczność przenoszenia ich między pomieszczeniami i kondygnacjami.

Elementy systemu centralnego odkurzania

Odkurzacz centralny nie jest jednym urządzeniem. To instalacja składająca się z kilku elementów. Mamy tu odkurzacz, czyli jednostkę centralną, rurociąg z gniazdami ssącymi i wąż, sporo dłuższy niż w sprzęcie przenośnym.

Jednostkę centralną, będącą sercem systemu, dobiera się do wielkości domu i długości rurociągu, zwracając uwagę przede wszystkim na siłę ssania. Jej moc wynosi zwykle od 1200 do 3000 W. Tu dobrze widać przewagę odkurzacza centralnego nad przenośnym – zgodnie z unijnymi przepisami ten drugi nie może mieć mocy większej niż 900 W. Tych pierwszych unijne ograniczenia nie dotyczą. Jednostkę centralną umieszcza się w części gospodarczej domu: garażu, kotłowni, piwnicy, gdzie nikomu nie przeszkadza generowany przez nią hałas. Powinna być w pomieszczeniu położonym najniżej, żeby zanieczyszczenia opadały w jej kierunku.

Z gniazdami ssącymi łączy ją rurociąg, zbudowany ze sztywnych rur i kształtek z PVC, o średnicy około 50 mm. Wzdłuż nich prowadzi się niskonapięciowe przewody elektryczne (12–24 V), potrzebne do sterowania systemem. Rury najłatwiej ułożyć na etapie stanu surowego – umieszcza się je pod wylewkami, w bruzdach w ścianach i w kanałach (szachtach) instalacyjnych, np. równolegle do pionów kanalizacyjnych.

Jednostkę centralną montuje się w pomieszczeniu gospodarczym – garażu, kotłowni fot. TopVac

Wąż do sprzątania wkłada się do gniazd ssących. Zazwyczaj są to kontakty ścienne osadzone w murze, podobne do gniazd elektrycznych. Planuje się je tak, aby wężem standardowej długości (9 m) dało się dotrzeć do każdego kąta. W małym domu jednorodzinnym wystarczy 1 albo 2 gniazda na kondygnację. Gniazdami, choć nieco innymi, są też szufelki automatyczne, czyli zamykane szczeliny, najczęściej zakładane przy podłodze. Montuje się je w kuchni (przy cokole szafek lub w szufladzie pod blatem roboczym) i w wiatrołapie. Gniazd nie powinno być zbyt dużo. Jeśli będą nieszczelne, odbije się to na sile ssania. Są dostępne w różnych kształtach i kolorach, jako plastikowe i metalowe

Ostatnim elementem systemu jest wyrzutnia powietrza. Ma się znajdować jak najbliżej jednostki centralnej (nie dalej niż 6 m), jakieś 30 cm powyżej poziomu gruntu (aby zimą nie zablokował jej śnieg). Wyprowadza się ją na zewnątrz w miejscu mniej reprezentacyjnym (raczej nie od frontu) i z dala od okien (wyrzucane powietrze trochę hałasuje).

Jednostka centralna do mieszkań, montowana na zewnątrz fot. aeroVac

Jaką jednostkę centralną wybrać?

Ze względu na budowę, jednostki centralne dzieli się na kompaktowe i typu split.

• Wersja kompaktowa ma silnik, filtry i worek na śmieci w jednej osłonie.
• W odkurzaczu typu split silnik i pojemnik na śmieci są w osobnych obudowach.

Jednostki centralne różnią się jeszcze sposobem filtracji i gromadzenia śmieci – jest to kryterium, na które trzeba zwrócić uwagę przy wyborze urządzenia. W najprostszych modelach zanieczyszczenia zasysane są do papierowego lub materiałowego worka. Tu, podobnie jak w odkurzaczach przenośnych, w miarę zapełniania się worka, maleje moc ssania.

Jednostka centralna typu split – silnik i pojemnik na śmieci w osobnych obudowach fot. aeroVac

W urządzeniach z separacją cykloniczną zassane powietrze jest wprowadzane w ruch wirowy, a siła odśrodkowa wypycha cięższe od niego zanieczyszczenia na ścianki separatora. Następnie śmieci opadają na dno zbiornika. Ten rodzaj separacji jest skuteczny i stosowany w zdecydowanej większości modeli typu split. Jego zaletą jest stała wydajność jednostki centralnej, bez względu na ilość zanieczyszczeń w zbiorniku. Na rynku są również urządzenia z separacją cykloniczną i dodatkowymi filtrami, np. elektrostatycznymi (najczęściej z tworzywa) lub papierowymi. Pojemniki na kurz zaleca się opróżniać nie rzadziej niż raz na kwartał.

Dodatkowe wyposażenie systemu centralnego odkurzania

Węże ssące mają od 7 do 15 m długości. Warto dokupić do nich pokrowce, zabezpieczające przed porysowaniem podłóg czy obiciem narożników ścian. Ich przenoszenie niektórzy użytkownicy traktują jak uciążliwość, podobną do noszenia tradycyjnego odkurzacza (choć sam wąż jest sporo lżejszy).

Do węża podłącza się teleskopową rurę, a do niej rozmaite szczotki i ssawki. Rury teleskopowe mogą mieć włącznik i regulator siły ciągu. Jeśli włącznika nie ma, system uruchamia się po włożeniu węża do gniazda.

• W zestawie podstawowym znajduje się zazwyczaj szczotka uniwersalna.
• Do czyszczenia dywanów i wykładzin stosuje się turboszczotki
• Do posadzek twardych, z drewna czy gresu – szczotki z długim włosiem lub typu mop.
• Są jeszcze miotełki do czyszczenia żaluzji, klawiatury komputera, szczotki do czesania psa itp.

Automatyczna szufelka to też rodzaj gniazda – niestety, śmieci trzeba do niej podmieść fot. Vacuflo

Krótszy wąż może też zostać ukryty w kasecie, schowanej np. w kuchennej szafce. Jego długość, wynosząca wówczas 5–7 m, umożliwia sprzątnięcie okruchów z blatu albo podłogi. To rozwiązanie zastępuje wspomnianą wcześniej automatyczną szufelkę, do której śmieci trzeba jednak podmieść.

Przydatny bywa również separator do sprzątania potłuczonego szkła, rozlanej wody, czy popiołu z kominka. Pozwala zbierać zanieczyszczenia, które mogłyby uszkodzić rurociąg i jednostkę centralną. To osobny pojemnik, który ma swój krótki wąż, a do instalacji jest podłączany wężem ssącym.

Wąż w kasecie ukrytej w kuchennej szafce to alternatywa automatycznej szufelki fot. DABROwent

Zalety systemu centralnego odkurzania

Do plusów odkurzacza centralnego należy zaliczyć brak konieczności przenoszenia urządzenia między pomieszczeniami i piętrami. Śmieci zasysane są z większą siłą, zatem sprzątnąć da się szybciej i dokładniej. Takie odkurzanie jest ciche – jednostka centralna pracuje z głośnością 60– 80 dB, lecz jest w garażu lub kotłowni i w domu jej nie słychać. Gdy jeden z domowników odkurza, inny może w tym samym pokoju oglądać telewizję, bez podkręcania dźwięku. Najistotniejsze, szczególnie dla alergików, jest jednak to, że bez względu na sposób filtracji, zasysane powietrze jest wyrzucane na zewnątrz budynku. Tu nie ma problemu z kurzem, który przechodzi przez odkurzacz i wraca do sprzątanego pomieszczenia.

Niektórzy inwestorzy niepotrzebnie obawiają się, że w rurociągu może gromadzić się brud, albo że coś go zatka. Tworzywowe rury mają właściwości antystatyczne, a śmieci są zasysane z dużą prędkością (100–130 km/h). Prawidłowo wykonany rurociąg nie powinien się zapchać. Większe przedmioty, które mogłyby w nim utkwić (np. długopis), zablokują się w gnieździe ssącym lub w specjalnym kolanku zaraz za nim. 

Sprzątając przy pomocy odkurzacza centralnego nie przeszkadzamy innym domownikom fot. Comfort System

Montaż i koszt systemu centralnego odkurzania

Fachowcowi z firmy sprzedającej odkurzacze montaż zajmie jeden dzień. Praca jest dość prosta, lecz powinno się przestrzegać kilku zasad:

1. Rury prowadzi się jak najkrótszą drogą, bez ostrych załamań. 
2. Jedyne załamanie pod kątem 90^o formuje się zaraz za gniazdem ssącym, aby tam utknęły większe przedmioty, które dostaną się do instalacji.
3. Po przecięciu rury, jej krawędź należy przeszlifować.
4. Klei się je tak, aby połączenia były gładkie i szczelne.
5. Na ostrych zadziorach zatrzymają się np. włosy, co może prowadzić do ograniczenia drożności rurociągu.
6. W użytkowanym domu założenie centralnego odkurzacza, ze względu na bałagan, lepiej połączyć z większym remontem.

Rurociąg najłatwiej rozprowadzić podczas budowy domu fot. TopVac

Instalację da się zamontować również w mieszkaniu w bloku. Jednostka centralna wygląda tu jak skrzynka z rozdzielaczem centralnego ogrzewania. Osadza się ją w ścianie lub natynkowo, także na zewnątrz, np. na balkonie – wtedy nie słychać silnika. Rozprowadzenie instalacji to wydatek około 1 tys. zł. Za jednostkę centralną trzeba zapłacić od tysiąca kilkuset do 10 tys. zł.

Janusz Werner
Fot. TopVac/Comfort System/DABROwent/Vacuflo/aeroVac