Co wybrać - szambo czy oczyszczalnię?

Formalności i lokalizacja urządzeń instalacji ściekowej

Zgodnie z prawem budowlanym budowa przydomowej oczyszczalni ścieków o wydajności dobowej poniżej 7,5 m3 lub zbiornika na nieczystości o pojemności do 10 m3 wymaga jedynie zgłoszenia zamiaru wykonania takiej inwestycji lub zawiera się w dokumentacji całej inwestycji budowlanej.

Przepisy nie określają jednoznacznie, jakie dokumenty należy dołączyć do zgłoszenia, ale w praktyce wymagana jest dokumentacja techniczna takiej instalacji (można otrzymać ją od producenta) oraz plan działki z zaznaczoną lokalizacją składników oczyszczalni. Urząd może również zażądać opinii inspektora ochrony środowiska oraz zgody właścicieli sąsiednich posesji, jeśli strefa oddziaływania oczyszczalni sięga poza granice działki. Jeśli oczyszczone ścieki będą odprowadzone do wód powierzchniowych konieczne będzie również pozwolenie wodno-prawne.

Oprócz spełnienia wymagań formalnych, budowa instalacji ściekowej będzie możliwa, jeśli wielkość i usytuowanie obiektów na działce spełniają następujące warunki:

• zbiornik gnilny, będący pierwszym stopniem oczyszczenia, funkcjonuje podobnie jak szambo z tą różnicą, że ścieki nie są okresowo odpompowywane, można go postawić w bezpośrednim sąsiedztwie domu pod warunkiem, że ma system odpowietrzenia wyprowadzony przynajmniej 0,6 m ponad górną krawędź okien i drzwi zewnętrznych, ale jeśli jest wyposażony w łapacz tłuszczu, odległość od okien powinna wynosić 5 m i w takiej odległości umieszcza się również zbiorniki bezodpływowe w zabudowie jednorodzinnej;
• odległość zbiorników od granicy działki powinna wynosić nie mniej niż 2 m, ale dopuszcza się umieszczenie ich bliżej, gdy na sąsiedniej posesji zamontowany jest podobny zbiornik;
• wymagane odległości od studni wynoszą:
  • 15 metrów między studnią a zbiornikiem na nieczystości - osadnikiem gnilnym;
  • 30 m od rur drenażu rozsączającego;
  • 70 m od złoża filtracyjnego, jeśli nie jest ono zabezpieczone przed przenikaniem ścieków do wód gruntowych.

System odpowietrzenia zbiornika gnilnego powinien być wyprowadzony przynajmniej 0,6 m ponad górną krawędź okien i drzwi zewnętrznych, ale jeśli jest wyposażony w łapacz tłuszczu, odległość od okien powinna wynosić 5 m.

Oprócz tych wymagań, o możliwości budowy albo wyborze konkretnego systemu oczyszczania ścieków decydują warunki wodno-gruntowe, takie jak:

• przepuszczalność gruntu;
• poziom wód gruntowych;
• możliwość odprowadzenia oczyszczonych ścieków.

Jak działa oczyszczalnia ścieków?

Ścieki bytowe zawierają głównie wodę, a pozbycie się uciążliwych dla środowiska zanieczyszczeń polega przede wszystkim na podaniu ich procesowi biodegradacji i filtrowania. Głównym składnikiem zanieczyszczeń w ściekach bytowych są substancje organiczne, które w procesie utleniania ulegają biochemicznemu rozkładowi przy udziale mikroorganizmów, czyli bakterii. Proces utleniania oczywiście wymaga dopływu tlenu zawartego w powietrzu, którego ilość określana jest wskaźnikiem BZT-5, co odpowiada redukcji zanieczyszczeń w ciągu pięciu dób. Ponieważ w ściekach znajdują się również składniki „bakterioodporne”, dodatkowo oznaczany jest wskaźnik ChZT wyznaczający ilość tlenu potrzebnego do rozkładu związków chemicznych.  Istotnym składnikiem ścieków jest również nierozpuszczalny osad, którego obecność przyczynia się do m.in. zapchań w instalacji oczyszczającej.

Podstawowy cykl utylizacji ścieków przebiega w kilku etapach, zaczynając od wstępnego procesu zachodzącego w zbiorniku gnilnym, gdzie następuje wyrównanie przepływu, oddzielenie zawiesin i beztlenowy rozkład. Następnie ścieki przepływają do strefy umożliwiającej ich natlenienie i uaktywnienie biodegradacji z udziałem bakterii. Kolejny etap to to filtrowanie podczyszczonych ścieków, najczęściej przebiegające równocześnie z końcowymi procesami biochemicznymi. Zależnie od rodzaju oczyszczalni poszczególne etapy mogą być wspomagane, np. działaniem urządzeń mieszających, napowietrzających czy filtrujących, a proces biodegradacji uaktywniany przez preparaty bakteryjne, czy np. system roślinny.

Istotny problem - co zrobić z wodą?

W domy jednorodzinnym, przy 4-osobowej rodzinie przeciętnie „produkuje się” niemal 1 m3 ścieków w ciągu doby i mniej więcej taką samą ilość trzeba gdzieś odprowadzić po ich oczyszczeniu. Najczęściej rolę odbiornika wody pozyskiwanej ze ścieków pełni drenaż rozsączający, który zapewnia bezpośrednie odprowadzenie jej do gruntu. Jednak taka możliwość istnieje tylko przy odpowiednich warunkach wodno-gruntowych na działce, gdy podłoże ma odpowiednią strukturę, a poziom wód gruntowych znajduje się dostatecznie głęboko.

Inne rozwiązanie to odprowadzenie wody do studni chłonnej, ale jej budowa wymaga również spełnienia warunków gruntowych. Potencjalnie można brać pod uwagę jej odprowadzanie do rowów melioracyjnych, wód powierzchniowych, ale wymaga to uzyskania odrębnych pozwoleń.

Jaką wybrać przydomową oczyszczalnię ścieków?

Najpopularniejsza, a przy tym tania w budowie jest oczyszczalnia z bezpośrednim drenażem rozsączającym. Składa się ze zbiornika gnilnego oraz systemu drenów ułożonych bezpośrednio w gruncie, ale nadaje się tylko na grunty o odpowiedniej przepuszczalności i o niskim poziomie wód podziemnych. Przy mniej korzystnych warunkach przepuszczalności drenaż można ułożyć na warstwie filtracyjnej, pod którą instaluje się system drenów zbierających odprowadzających wodę do studni chłonnej.

Schemat budowy oczyszczalni z drenażem rozsączającym.

Natomiast przy wysokim poziomie wód gruntowych możliwa będzie budowa drenażu z kopcem filtracyjnym. Wiąże się to z koniecznością wykonania nasypu o wysokości umożliwiającej zachowanie odległości 1,5 m drenów od wód gruntowych oraz wymaga zamontowania przepompowni przetłaczającej ścieki na wyższy poziom.

Schemat budowy oczyszczalni na kopcu nasypowym, fot. Euro Szakk.

W powyższych systemach oczyszczania neutralizacja ścieków następuje w gruncie pod warunkiem zapewnienia dopływu powietrza do drenów, co umożliwiają kominki wentylacyjne umieszczone na końcach ciągów drenarskich.

W inny sposób przebiega oczyszczanie w tzw. złożach roślinnych, gdzie przetwarzaniem ścieków zajmują się bakterie żyjące w korzeniach roślin. Budowane są różne warianty tych oczyszczalni z poziomym lub pionowym przepływem ścieków, ale wspólną ich cechą jest oddzielenie złoża od gruntu rodzimego (izolacja folią) oraz konieczność odprowadzenia ścieku do studni chłonnej, rowu czy stawu. Złoże składa się z odpowiednio dobranych warstw żwiru, piasku, gruntu urodzajnego, a także zainstalowania systemu dozującego dopływ ścieków.

Biologiczna oczyszczalnia ścieków, fot. Eko House.

Na małych działkach o niekorzystnych warunkach wodno-gruntowych alternatywnym rozwiązaniem będą oczyszczalnie ze złożem biologicznym lub sekwencyjne (SBR). Proces oczyszczania w tych systemach wymaga doprowadzenia energii elektrycznej do zasilania pomp i napowietrzaczy, a zainstalowanie urządzeń mechanicznych wpływa na większą awaryjność systemu oczyszczania. 

Wszystkie rodzaje oczyszczalni wymagają okresowego (przeciętnie raz do roku) usuwania osadów stałych ze zbiornika wstępnego, ewentualnie czyszczenia lub wymiany wkładów filtracyjnych, a w oczyszczalniach wyposażonych w urządzenia mechaniczne - ich bieżącej konserwacji. Okres eksploatacji oczyszczalni wynosi przeciętnie 15-20 lat i po tym czasie konieczna może być wymiana złóż filtracyjnych i biologicznych, przełożenie drenów rozsączających.

Budowa szamba - alternatywne rozwiązanie na trudne warunki gruntowe

Budowa zbiornika na nieczystości - oprócz spełnienia wymagań formalnych - nie jest ograniczona rodzajem i stanem podłoża gruntowego i jedyny problem, jaki może wystąpić, to zapewnienie wygodnego dojazdu dla pojazdu asenizacyjnego, przy czym opróżnianie może odbywać się bezpośrednio ze zbiornika lub dzięki specjalnej rurze wyprowadzonej, np. do ogrodzenia, co eliminuje konieczność wjazdu ciężkiego samochodu na posesję i pozwala na odbiór ścieków w dowolnym czasie.

Montaż szamba, fot. Eko-Bio Oczyszczalnie.

Dostępne są zbiorniki żelbetowe oraz z tworzyw sztucznych, najczęściej laminatu poliestrowo-szklanego lub polietylenu o wysokiej gęstości (HDPE). Zbiorniki oferowane są w kilku pojemnościach najczęściej od 2-10 m3, a ich objętość dostosowuje się do wielkości zbiorników w pojazdach asenizacyjnych. Większość zbiorników w wykonaniu standardowym nie może być przykryta warstwą ziemi o grubości większej niż 1 m i nie można nad nimi ułożyć, np. podjazdu dla samochodu.

Sposób przygotowania wykopu, niezależnie od rodzaju zbiornika, jest podobny, ale przy zbiornikach tworzywowych konieczne będzie ustalenie czy poziom wód gruntowych nie sięga powyżej jego dna. W takich warunkach trzeba wykonać wokół niego wannę betonową, która zapobiegnie „wypłynięciu” zbiornika, gdy będzie on pusty, a wody gruntowe podniosą się dostatecznie wysoko.

Autor: Cezary Jankowski

Opracowanie: Martyna Nowak-Ciupa

fot. otwierająca: Eko House