Prawidłowe ocieplenie domu zgodnie z WT 2021 - poradnik

Ocieplanie budynków a przepisy prawa

Przepisy dotyczące zapotrzebowania domów na energię są w ostatnich latach mocno zaostrzane. Obowiązujące od końca ubiegłego roku Warunki Techniczne 2021 pozwalają wznosić jedynie takie budynki, o których jeszcze niedawno mówiło się: energooszczędne. Przez nieocieplone przegrody z domu ucieka ciepło – jakieś 15–25% przez mury, 10–25% przez pozbawiony izolacji dach, przez podłogę na gruncie 3–6%, przez nieszczelne okna i drzwi 20–30%, straty przez kominy i wentylację to 30–40%.

Jeden z najważniejszych we współczesnym budownictwie parametrów – współczynnik przenikania ciepła U – w odniesieniu do ścian zewnętrznych w nowym domu nie może przekraczać 0,20 W/(m² ·K). Do końca ubiegłego roku było to 0,23, zaś w starszych budynkach jest on często kilkukrotnie wyższy! Z reguły im dom ma więcej lat, tym bardziej jest energochłonny. Na początku lat 80. ub. stulecia zgodne z przepisami U ścian wynosiło 0,75 W/(m2 ·K), w latach 60. było to 1,16, czyli prawie 6 razy tyle, co dziś! Izolacja termiczna przegród zmniejsza straty ciepła, a co za tym idzie wydatki na ogrzewanie oraz emisję zanieczyszczeń.

Procentowy udział strat ciepła przez poszczególne przegrody w domu jednorodzinnym fot. archiwum redakcji

Zgodnie z WT 2021, dopuszczalny poziom współczynnika przenikania ciepła U wynosi odnośnie dachów i stropodachów 0,15 W/(m2 ·K), dla podłóg na gruncie 0,3. Jeśli inwestor chciałby skorzystać ze wsparcia państwa, zarówno w programie Czyste Powietrze, jak i przez ulgę podatkową, musi ocieplić przegrody zgodnie z WT 2021. Jeśli nie chce rządowej pomocy – niekoniecznie, bo docieplenie domu do 12 metrów wysokości zazwyczaj nie wymaga zgłoszenia do urzędu, więc jego parametry można sobie dobrać dowolnie. Piszemy zazwyczaj, bo np. właściciele zabytku będą potrzebowali pozwolenia na takie prace.

Na co przysługuje dofinansowanie?

W programie Czyste Powietrze przewidziano dofinansowanie do:

• zakupu i montażu materiałów wykorzystywanych do ocieplenia przegród budowlanych zewnętrznych i wewnętrznych (jeśli oddzielają pomieszczenia ogrzewane od nieogrzewanych)
• zakupu i montażu materiałów wykorzystywanych do ocieplenia płyt balkonowych i fundamentów. Dopłata przysługuje do zakupu i montażu materiałów wchodzących w skład systemów dociepleń, wykorzystywanych do zabezpieczenia przed zawilgoceniem, potrzebnych do niezbędnych prac towarzyszących (to np. wymiana parapetów zewnętrznych, orynnowania).

Warunki uzyskania dofinansowania do docieplenia budynku fot. archiwum redakcji

Inwestorzy uprawnieni do podstawowego poziomu dofinansowania (tę kwestię objaśniliśmy w poprzednim tekście) otrzymają zwrot do 30% kosztów i nie więcej niż 45 zł/m², przy poziomie podwyższonym można liczyć na dwa razy tyle.

Można liczyć na dwa razy tyle. W wykazie wydatków objętych ulgą termomodernizacyjną także znajdujemy pozycje:

• materiały budowlane wykorzystywane do docieplenia przegród budowlanych, płyt balkonowych oraz fundamentów, wchodzące w skład systemów dociepleń lub wykorzystywane do zabezpieczenia przed zawilgoceniem;
• docieplenie przegród budowlanych, płyt balkonowych lub fundamentów.

Jakimi materiałami ocieplić budynek?

Przegrody zewnętrzne ociepla się na ogół styropianem (ściany, podłogi, dachy płaskie) bądź wełną mineralną (ściany, dachy). Tam gdzie styropian (polistyren ekspandowany EPS) może mieć kontakt z wodą, lepiej zastosować jego odmianę hydrofobową (o obniżonej nasiąkliwości) albo styrodur, czyli polistyren ekstrudowany XPS. Do izolacji poddaszy i dachów stosowana jest też piana poliuretanowa – nanoszona natryskowo (PUR) albo w postaci gotowych płyt (PIR).

Podstawowe materiały ociepleniowe, tj. styropian i wełna mineralna, wykazują podobne właściwości izolacyjne, jednak poza tym istotnie się różnią:

• nasiąkliwością,
• elastycznością,
• izolacyjnością akustyczną,
• wytrzymałością na obciążenia
• odpornością na chemikalia.

Styropian grafitowy oferuje doskonałe parametry cieplne fot. Styropmin

Styropian jest lekki i sztywny. To materiał samogasnący, który słabo izoluje akustycznie. Jest odporny na wilgoć, lecz nie na działanie niektórych rozpuszczalników, dlatego nie wolno stosować go razem z lepikami, farbami rozpuszczalnikowymi i niektórymi klejami. Cechuje go niska paroprzepuszczalność, co ma znaczenie przy ocieplaniu wilgotnych ścian – obłożenie ich tym materiałem utrudni wysychanie.

Wełna mineralna jest niepalna, zacznie cięższa i jednocześnie elastyczna, dzięki czemu szczelnie wypełnia przestrzenie, w których jest układana. Dobrze izoluje akustycznie, choć nie w każdym układzie. Jest odporna na chemikalia i wysoką temperaturę. Ma dużą paroprzepuszczalność, lecz jest nasiąkliwa. Zamoczona traci właściwości izolacyjne, dlatego należy zabezpieczyć ją przed wilgocią. Do ocieplania ścian stosuje się płyty z wełny mineralnej półtwarde i twarde, na poddaszach lepiej wykorzystać płyty miękkie albo rolowane maty. Współczynnik przewodzenia ciepła λ (lambda) wełny i styropianu jest podobny i wynosi między 0,030 a 0,045 W/(m·K).

Lambda płyt z pianki poliuretanowej może być niższa – nawet 0,020, co oznacza, że wystarczy cieńsza izolacja. Płyty są lekkie, wodoodporne, nierozprzestrzeniające ognia. Na skośnym dachu taką izolację można układać jako nakrokwiową (nie między krokwiami, lecz na nich). Na użytkowych poddaszach coraz częściej stosuje się również izolację z piany PUR (przeważnie otwartokomórkowej) układanej natryskowo. Ma ona dobrą izolacyjność (λ 0,036–0,040 W/(m·K)), jest bardzo lekka (do 10 kg/m³ ), paroprzepuszczalna i nie obciąża specjalnie konstrukcji dachu. Jest rozprężna, więc wciska się we wszelkie zakamarki i dokładnie wypełnia przestrzeń, w której jest układana.

Ocieplenie poddasza nanoszoną natryskowo pianą PUR fot. PCC Prodex

Izolowanie przegród zgodnie z WT 2021

Żeby najpopularniejsza, dwuwarstwowa przegroda osiągnęła wymagany przez WT 2021 poziom współczynnika przenikania ciepła U, czyli 0,20, mur obkłada się przeważnie izolacją o grubości 15–20 cm. Prace prowadzi się jedną z dwóch metod: lekką mokrą lub lekką suchą.

W metodzie lekkiej mokrej (ETICS, kiedyś BSO) izolację termiczną ze styropianu lub wełny przykleja się do ścian i pokrywa np. tynkiem cienkowarstwowym. Ciężar ocieplenia wraz z tynkiem wynosi tylko 10–30 kg/m², stąd lekka w nazwie. Mokra, bo do rozrabiania kleju i tynku potrzebna jest woda. Ściana ocieplona tym sposobem wykazuje dobre parametry termiczne. Niestety, technologia ma też wady – można ją realizować wyłącznie przy sprzyjającej pogodzie (bez deszczu, silnego wiatru, intensywnego słońca, przy temperaturze 5–25°C), jest też wrażliwa na błędy wykonawców. Te mogą ujawnić się nawet po kilku latach, a ich usunięcie jest trudne i kosztowne.

Ściana ocieplona metodą lekką mokrą fot. archiwum redakcji

W metodzie lekkiej suchej, podtrzymujący ocieplenie i warstwę elewacyjną ruszt mocuje się mechanicznie, przy użyciu gwoździ, śrub, kołków – bez klejów i zapraw. Izolację termiczną (na ogół wełnę) układa się między listwami rusztu, do którego przytwierdzona zostaje elewacja. Metoda jest prosta i nie wymaga dużego doświadczenia. W ten sposób można ocieplać wszelkie ściany: stare, nowe, murowane, drewniane, przy każdej pogodzie (pod warunkiem zabezpieczenia wełny przed deszczem). Elewację może stanowić drewniana oblicówka, blacha czy niezbyt popularny u nas siding winylowy. Bez względu na zastosowaną metodę ocieplenie ścian zewnętrznych ma być ciągłe, co oznacza, że zaizolowane powinny zostać również ściany fundamentowe. Stosuje się do tego celu materiały odporne na ściskanie i wilgoć (twardy styropian fundamentowy, polistyren ekstrudowany). Termoizolację zasypywaną ziemią zabezpiecza się folią kubełkową.

Ściana ocieplona metodą lekką suchą fot. archiwum redakcji

Jak ocieplić podłogę domu?

Łatwiej wykonać je w domu z podpiwniczeniem. Materiał izolacyjny (np. płyty styropianowe typu fasada) mocuje się wówczas na suficie piwnicy. Miejsca, w których przez strop przechodzą rury, uszczelnia się pianką poliuretanową.

Ocieplenie podłogi na gruncie jest bardziej skomplikowane i wiąże się z koniecznością opuszczenia pomieszczeń, w których prowadzone są roboty. Wykonanie izolacji i posadzki na istniejącej podłodze zwykle nie jest możliwe (ponieważ wyraźnie zmniejszyłoby wysokość wnętrza), dlatego prace rozpoczyna jej demontaż.

Ocieplenie podłogi na gruncie stanowi zwykle styropian układany w dwóch warstwach na mijankę fot. A. Papliński

W przypadku podłogi z desek na legarach, opartych na słupkach z cegły lub betonu, po jej usunięciu zostaje wystarczająco dużo miejsca na ułożenie nowych warstw. Jeśli starą posadzkę ułożono na betonie, skuwa się go i wybiera znajdującą się pod nim ziemię, aby mieć do dyspozycji przynajmniej 20 cm głębokości. Tę przestrzeń wypełnia później betonowy podkład (5 cm), izolacja przeciwwilgociowa (z grubiej folii albo papy), ocieplenie, folia budowlana, wylewka (4–7 cm) i posadzka (1–2 cm). Żeby osiągnąć wymagany przez WT 2021 poziom współczynnika U podłogi na gruncie, w nowych domach stosuje się ocieplenie o grubości 12–15 cm. Niestety, w remontowanych nie zawsze jest do dyspozycji tyle przestrzeni, dobrze jednak, żeby było to przynajmniej 8 cm. Materiał termoizolacyjny, np. twardy styropian typu dach/podłoga, zaleca się układać w dwóch warstwach na mijankę. Jastrych, dociskający termoizolację od góry, ma być oddylatowany od ścian.

Keramzyt układa się grubiej, lecz można nim zastąpić kilka warstw podłogi fot. Saint-Gobain

Do termoizolacji można wykorzystać również materiały zasypowe, np. keramzyt. To lekkie kruszywo budowlane, wypalane z gliny. Niepalne, odporne na wodę, działanie pleśni i gryzoni. Izoluje gorzej niż styropian, dlatego trzeba układać go mniej więcej dwa razy grubiej. Przy keramzycie można jednak zrezygnować z chudziaka (podkładu z betonu) i piaskowej podsypki. Ten materiał zastąpi trzy warstwy podłogi na gruncie:

• podsypkę,
• podkład,
• ocieplenie – w tym wariancie układa się go warstwą o grubości 25–50 cm.

W jaki sposób ocieplić dach?

Najpopularniejsze dachy skośne można ocieplać układając materiał izolacyjny na krokwiach, albo (i ten wariant jest dużo popularniejszy) pod krokwiami i wypełniając przestrzenie pomiędzy nimi. Nad izolacją nakrokwiową warto się zastanowić, gdy inwestor nie chce tracić wysokości pomieszczeń na poddaszu. Przeważnie wykonuje się ją z płyt PIR, ale można też zastosować wełnę mineralną.

Przy rozwiązaniu bardziej typowym, czyli ocieplaniu dachu od dołu, zaleca się ułożenie materiału izolacyjnego (zwykle wełny) dwuwarstwowo – pomiędzy krokwiami i pod nimi (na dodatkowym poprzecznym ruszcie). Dolna warstwa pozwala zwiększyć grubość izolacji i zniwelować wpływ krokwi jako mostków termicznych. Aby spełnić wymagania WT 2021, za minimum należy uznać ocieplenie połaci wełną lub innym materiałem o λ = 0,039 W/(m·K) o grubości 30 cm. Taka warstwa umożliwi uzyskanie współczynnika U nie wyższego niż 0,15 W/(m² ·K).

Wełnę pod połacią dachu skośnego układa się przynajmniej w dwóch warstwach. Przy jednej krokwie byłyby mostkami termicznymi fot. Isover

Alternatywą wełny jest walcząca o rynek pianka PUR. Tę wytwarza się na budowie i nanosi natryskowo za pomocą agregatu. Nie zrobimy tego samodzielnie – trzeba zatrudnić fachowców, dysponujących sprzętem do natrysku, do prac zakłada się strój ochronny, kask i maskę. Praca przebiega szybko – na zaizolowanie całego poddasza wystarczy od kilku do kilkunastu godzin. To izolacja bezspoinowa – jej prawidłowe naniesienie eliminuje ryzyko powstania mostków cieplnych. Jest odporna na działanie pleśni, ale w porównaniu z wełną ma gorsze właściwości ogniochronne. 

Dachy płaskie, w zależności od konstrukcji, dzieli się na wentylowane i niewentylowane. W tych pierwszych, ocieplenie rozkłada się na stropie, pod konstrukcją nośną, na której opiera się pokrycie.

Ocieplenie dachu pianą poliuretanową na dwa sposoby: płyty PIR mocowane nakrokwiowo (a) i pianka PUR nanoszona natryskowo (b) fot. Balex Metal/PCC Prodex

W stropodachach niewentylowanych wszystkie warstwy – konstrukcja, termoizolacja i izolacja przeciwwodna – ściśle do siebie przylegają. Ociepla się je styropianem (minimum dach/podłoga), wełną w postaci płyt, można też użyć twardych płyt z pianki poliuretanowej pokrytych z jednej strony papą, z drugiej paroizolacją. Taki dach można wykonać również w wersji odwróconej. Wówczas na stropie z ukształtowanym spadkiem układa się najpierw izolację przeciwwodną, a na niej ocieplenie odporne na trwałe zawilgocenie (np. polistyren ekstrudowany XPS). Na nim rozkłada się geowłókninę, na którą idzie warstwa dociskowa, np. żwir.

Janusz Werner
FOT. Balex Metal/PCC Prodex/Saint-Gobain/A. Papliński/Styropmin