Jak prawidłowo wykonać dach?

Rodzaj pokrycia dachowego powinien dobrać architekt, biorąc pod uwagę nie tylko estetyczne oczekiwania inwestorów, ale przede wszystkim dostosowanie materiału do kształtu i kąta nachylenia dachu. Istotne są też zapisy Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego lub warunki zabudowy, które niekiedy narzucają zastosowanie konkretnych materiałów.

Harmonijne połączenie materiałów wykończeniowych dachu oraz elewacji decyduje o charakterze budynku. BLACHY PRUSZYŃSKI

WSKAZÓWKI WYBORU MATERIAŁU POKRYCIA DACHOWEGO

Producenci pokryć określają warunki ich stosowania oraz zalecany kąt nachylenia połaci dachu. Kąt ten ma wpływ na sposób mocowania oraz szczelność ułożonego materiału. Na przykład dachówki można układać na dachach o nachyleniu połaci powyżej 10 stopni, z tym, że w zakresie kąta nachylenia 11-22 stopni wymagane jest pełne deskowanie z warstwą hydroizolacji z papy lub folii wstępnego krycia.

Maksymalne pochylenie połaci pod dachówki to 90 stopni. Przy wyborze dachówek ważny jest też ich kształt, ponieważ ma wpływ na sposób układania - wymagany zakład kolejnych elementów. Na przykład dachówki karpiówki można układać na dachu o pochyleniu 10-90 stopni, ale zalecane jest pochylenie powyżej 30. Decydując się na tego typu pokrycie, należy pamiętać, że zakres kąta nachylenia połaci może być innych dla poszczególnych kształtów dachówek.

Dachówki można układać na dachach o pochyleniu połaci od 10 do 90 stopni. W zakresie kąta nachylenia 11–22 stopni wymagane jest pełne deskowanie z warstwą hydroizolacji z papy lub folii wstępnego krycia. CREATON POLSKA

Papę termozgrzewalną zwykle układa się na dachach o kącie pochylenia od 0 do 12 stopni, gonty bitumiczne 5-45, a blachy 5-90 (zalecane powyżej 14) stopni.

Przy doborze rodzaju pokrycia ważna też jest racjonalność zastosowania danego materiału. Kształt dachu ma wpływ na zapotrzebowanie materiału do jego pokrycia. Jeśli jest skomplikowany, ma wiele załamań, to lepiej zastosować pokrycie z elementów drobnowymiarowych, np. z dachówek ceramicznych lub cementowych.

Gonty bitumiczne nadają się na dachy o skomplikowanym kształcie, z wieloma połaciami i załamaniami. STEMA

Na dużych, prostych połaciach, sprawdzą się blachodachówki, bo układa się je łatwo, szybko i na takim dachu nie powstaje dużo odpadów. Jeśli dach ma wyoblenia, to można na nim ułożyć dachówki lub gonty bitumiczne.

Gdy architekt wybierze rodzaj materiału na pokrycie, wówczas projektant konstrukcji wykonuje obliczenia dotyczące wytrzymałości konstrukcji dachu. Dobiera on odpowiednią klasę drewna oraz przekroje poszczególnych elementów więźby ze względu na nośność i dopuszczalne ich ugięcie.

JAK UKŁADA SIĘ POKRYCIE DACHOWE?

Kryciem dachu zajmują się dekarze - elita wśród wykonawców. Samo krycie dachu dla doświadczonego profesjonalisty nie jest skomplikowane. Najwięcej czasu zajmuje odpowiednie wykonanie obróbek blacharskich, połączeń różnych materiałów, przejść kominów i osadzenie okien połaciowych. Elementy te w dużej mierze decydują o jakości wykonanego pokrycia i w miejscach tych najczęściej pojawiają się usterki.

Warto wiedzieć, że zaklejenie i zakrycie takich miejsc uszczelniaczem dekarskim nie jest rozwiązaniem, które przetrwa lata, a ewentualne niedoróbki i nieszczelności dachu są niechętnie naprawiane przez innych dekarzy. Dzieje się tak, ponieważ przyczyny błędów trudno jest zdiagnozować. Ponadto tego typu naprawy wymagają niekiedy większej ingerencji w pokrycie dachu, bo na przykład należy wykonać poprawki obróbek.

W przypadku dachu pokrytego dachówkami nie jest to bardzo skomplikowane, bo można je przełożyć, natomiast pokrycie z blachy może wymagać wymiany całych arkuszy.

Pokrycie z blachy układa się szybko, bo arkusze mają duże wymiary. Niestety w przypadku uszkodzenia konieczna może okazać się wymiana sporego fragmentu dachu. RUUKKI

Najwięcej czasu i staranności wymaga ułożenie pokrycia na skomplikowanej połaci, np. z wolim okiem (a) i wykonanie wszelkich połączeń połaci (b). WIENERBERGER

WARSTWY IZOLACYJNE

Na funkcjonalność dachu mają wpływ również inne jego elementy. Na przykład wykraplanie się wody pod pokryciem jest przypisywane jego nieszczelności. A to przecież normalne zjawisko, zachodzące w przestrzeni przegrody dachu, które należy uwzględnić przy jego projektowaniu i wykonawstwie. Dlatego tak ważne jest prawidłowe wykonanie wszystkich warstw:

• paroizolacja - powinna zabezpieczać termoizolację przed wilgocią migrującą od strony wewnętrznej;
• wiatroizolacja - ma chronić ocieplenie dachu od strony zewnętrznej, zapewniać szczelność i umożliwiać odprowadzenie kondensatu, który może się wykroplić pod pokryciem.

Folia wiatroizolacyjna zabezpiecza wełnę mineralną od strony zewnętrznej (a), a paroizolacyjna od wewnątrz (b). COROTOP, ISOVER

Brak obu tych warstw może spowodować zawilgocenie zabudowy poddasza skraplającą się wodą, sugerując, że pokrycie dachu jest nieszczelne.

Brak folii paroizolacyjnej na poddaszu użytkowym może spowodować zawilgocenie wełny w przestrzeni dachu. T. RYBARCZYK

Istotne jest też, by rodzaj i grubość termoizolacji była właściwie dobrana, by użytkowanie pomieszczeń na poddaszu nie było uciążliwe ze względu na brak komfortu cieplnego. Należy zadbać, by pomieszczenia te nie nagrzewały za bardzo i nie wyziębiały.

Połacie użytkowego poddasza najczęściej ociepla się wełną mineralną w warstwie grubości co najmniej 30 cm. ISOVER

NIEZBĘDNY PODKŁAD

Przed ułożeniem pokrycia, na konstrukcji dachu układa się podkład, w formie deskowania lub ołacenia, a na nim wierzchnie pokrycie.

Pełne deskowanie usztywnia konstrukcję dachu. Wykonuje się je na kilka sposobów:

• z wąskich desek (o szer. do 150 mm i gr. 19-25 mm);
• ze sklejki wodoodpornej o grubości 12-18 mm;
• płyt drewnopochodnych (OSB 3, mfp) o gr. 15-22 mm.

Na deskowaniu układa się potem trwały materiał hydroizolacyjny - papę albo folię wstępnego krycia (FWK).

Sztywnego, równego i gładkiego podkładu wymagają pokrycia z blachy płaskiej oraz materiałów bitumicznych (papy, gonty).

Ołacenie polega na przybiciu na krokwiach dachowych rusztu z drewnianych listew - łat i kontrłat. Kontrłaty nabija się równolegle do krokwi, a łaty prostopadle do nich. Najczęściej stosuje się łaty o wys. 40-50 mm i szer. 38-60 mm, w rozstawie co 300-400 mm. Przekrój łat i ich rozstaw zależy od ciężaru i sztywności pokrycia, kąta nachylenia połaci i rozstawu krokwi.

Więźbę dachu osłania się również membraną - folią dachową o wysokiej paroprzepuszczalności. Mocuje się ją bezpośrednio na krokwiach i dopiero na nią nabija się ołacenie.

Ołacenie wykonuje się pod dachówki, blachodachówki oraz płyty faliste.

Sztywny podkład np. z drewnopochodnych płyt mfp układa się pod lekkie pokrycia z blachy płaskiej i pod gonty bitumiczne. PFLEIDERER

Pełne deskowanie można pokryć papą wstępnego krycia. T. RYBARCZYK

Ruszt z łat i kontrłat wykonuje się pod dachówki, blachodachówki oraz płyty faliste. RöBEN

SYSTEM RYNIEN

By skutecznie odprowadzić wodę opadową z dachu niezbędny jest system rynien i rur spustowych. Rynny zbierają wodę z okapów dachu, a rury spustowe - z rynien.

System powinien być dobrany przez projektanta, który uwzględnia powierzchnię dachu oraz jego spadki i dobiera do nich przekrój rynien oraz liczbę i średnicę rur spustowych.

Obecnie prawie każdy producent orynnowania zamieszcza na swojej stronie internetowej kalkulatory ułatwiające dobór odpowiedniego systemu. Przypadkowo dobrane rynny na etapie wykonawczym mogą bowiem okazać się niewystarczające do skutecznego odprowadzenia wody z dachu.

Rynny i rury spustowe są szczególnie ważne na dachu bezokapowym, by woda nie ściekała na elewacje. T. RYBARCZYK

Solidny dekarz powinien poprawnie zamontować przewidziane w projekcie orynnowanie uwzględniając materiały z jakich jest wykonane i ich rozszerzalność temperaturową, by mogły się odkształcać pod wpływem wysokiej i niskiej temperatury.

Elementy orynnowania zmieniające swoją długość mogą bowiem spowodować powstawanie nieszczelności, a nawet mogą ulec zniszczeniu.

Co zrobić z deszczówką?

Wodę spływającą z dachu można wykorzystać na kilka sposobów:

• rozprowadzić na powierzchni działki - jeśli grunt jest przepuszczalny, a teren wokół domu nie jest utwardzony;
• odprowadzić do rowu melioracyjnego - pod warunkiem zgody miejscowego wydziału odpowiedzialnego za gospodarkę wodną;
• skierować do kanalizacji zbiorczej - jeżeli jest ona przystosowana do odbioru - poza ściekami bytowo-gospodarczymi - deszczówki, a zgodę wyrazi przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne;
• odprowadzić do studni chłonnej lub podziemnej komory wykonanej ze specjalnych skrzynek rozsączających;
• gromadzić w zbiorniku i wykorzystywać, np. do podlewania ogrodu.

Dobór odpowiedniego systemu to podstawa efektywnego odprowadzania wody z dachu. GALECO, GAMRAT

WYKONANIE OBRÓBKI BLACHARSKIEJ

W zależności od rodzaju pokrycia - na styku połączenia pokrycia z innymi elementami budynku oraz w miejscach wspólnych krawędzi różnych połaci i przy wolnych krawędziach - wykonuje się obróbki blacharskie. Zazwyczaj w projekcie nie ma rysunków wykonawczych tych elementów, jakość ich wykonania zależy więc od rzetelności i wiedzy dekarzy.

W przypadku blachodachówki obróbki dachowe można dopasować kolorystycznie do pokrycia. BUDMAT

Obróbki blacharskie pasa podrynnowego i nadrynnowego decydują o prawidłowym ściekaniu wody z okapu do rynien. Jeśli ich nie ma albo są źle wykonane, to powiewy silnego wiatru mogą to uniemożliwić lub działać na drewniane elementy więźby, a woda może spływać po elewacji.

Do zamocowania elementów pokrycia, obróbek blacharskich i rur spustowych należy zastosować właściwe elementy złączne. Wkręty powinny być wykonane z odpowiednich materiałów (by nie korodowały pod wpływem czynników atmosferycznych), dopasowane do podłoża i, jeśli to konieczne, zaopatrzone w podkładki uszczelniające. Na przykład źle ułożone i niesolidnie dokręcone arkusze blachodachówki mogą zostać oderwane przez silny podmuch wiatru.

Obróbka komina to miejsce wymagające szczególnej staranności dekarzy. RÖBEN

POZOSTAŁE ELEMENTY DACHU

Dach powinien być bezpieczny w użytkowaniu. Zimą ma chronić mieszkańców przed zsuwającym się śniegiem, dlatego szczególnie nad wejściami warto zamontować śniegołapy albo daszki ochronne (jeśli jest taka konieczność).

Ponadto na dachu należy zamontować stopnie lub ławy kominiarskie umożliwiające przeprowadzanie przeglądów kominiarskich i wykonanie ewentualnych napraw połaci.

Płotki przeciwśniegowe (a BALEX METAL) oraz stopnie kominiarskie (b, c BRASS, T. RYBARCZYK) to niezbędne wyposażenie prawie każdego bezpiecznego dachu.

Aby zapobiec powstawaniu worków śnieżnych, oblodzeniu połaci i zamarzaniu wody w rynnach dach warto wyposażyć w system przeciwoblodzeniowy. Wolno topniejące grube warstwy ciężkiego śniegu mogą bowiem niebezpiecznie obciążać dach, a lód gromadzący się w rynnach powodować ich pękanie i odrywanie, skutkujące uszkodzeniem elewacji.

Zarówno rynny (a LUXBUD), rury spustowe (b ELEKTRA) jak i okap dachu dobrze jest wyposażyć w elektryczny system przeciwoblodzeniowy, który podczas mrozów zapobiega gromadzeniu się lodu i śniegu.

Systemy przeciwoblodzeniowe tworzą elektryczne przewody grzejne, które mają za zadanie działać w czasie opadów, gdy temperatura oscyluje wokół zera oraz w czasie roztopów. Najwygodniej gdy są sterowane automatycznie i wyposażone w czujniki opadu i temperatury działające łącznie.

Przewody instalacji przeciwoblodzeniowej mogą być:

• stałooporowe - po włączeniu grzeją z taką samą mocą na całej swojej długości, tracąc część energii na ogrzewanie miejsc, w których nie jest to potrzebne;
• samoregulujące - mogą pracować z różną mocą na różnych odcinkach. Im zimniejszy jest kabel i jego otoczenie, tym intensywniejsze grzanie. Przewód może więc ogrzewać miejsca, które pokrywa śnieg i lód, a w rozmrożonych odcinkach rur prawie nie oddawać ciepła. Takie przewody oszczędzają prąd.

WYBÓR SPRAWDZONEJ EKIPY DEKARZY

Ponieważ od poprawności wykonania dachu również zależy trwałość budynku, bardzo ważne jest by zadbać o zatrudnienie sprawdzonych fachowców, którzy nie będą popełniać błędów. Przecieki dachu najczęściej oznaczają bowiem spore kłopoty dla inwestorów.

Po pierwsze, trudno zatrudnić fachowców chcących poprawiać po poprzednikach, a po drugie, niełatwo znaleźć przyczynę awarii. Szykując ekipy trzeba wiedzieć, że rzadko wykonawcy są uniwersalni i znają specyfikę układania każdego pokrycia.

Zdarza się, że podejmują się ułożenia na dachu materiału, z którym nie mają doświadczenia. Szczególnie narażone na niedoróbki są załamania połaci, kosze, obróbki komina etc. Wybierając dekarzy warto upewnić się, że mają doświadczenie w układaniu wybranego pokrycia i posiadają narzędzia do jego obróbki.

Wykonanie lukarny dachowej wymaga zatrudnienia sprawdzonej ekipy fachowców. Fot. Jagram-Pro S.A.

JAKIE BŁĘDY POPEŁNIAMY PODCZAS KRYCIA NOWEGO DACHU I WYMIANIE STAREGO?

Niedoróbki projektowe

Poprawnie zaprojektowana więźba dachowa to podstawa solidnego i bezpiecznego dachu. Szczególnie jeśli ma ona zastąpić starą więźbę na remontowanym budynku. Na etapie projektowania konstruktor powinien ocenić stan budynku, stropów i ścian i sprawdzić ich nośność i wytrzymałość na obciążenia, a następnie zaprojektować nową konstrukcję - zgodnie z wytycznymi w normach. Najpospolitsze błędy projektowe dotyczą źle dobranych, bo zbyt małych przekrojów elementów konstrukcyjnych lub zbyt oszczędnego rozmieszczenia ich na dachu.

Nieokorowane elementy na więźbę dachową to poważny błąd, mający wpływ na sztywność i trwałość konstrukcji. T. RYBARCZYK

Zamiana pokrycia dachowego bez zgody projektanta

Przy planowanej wymianie materiału wierzchniego na inny należy bezwzględnie skonsultować to z projektantem. O możliwościach zastosowania konkretnego pokrycia w modernizowanym domu decyduje bowiem przede wszystkim ogólny stan budynku i więźby dachowej oraz kąt pochylenia dachu.

Pokrycia lekkie, do których należą gonty bitumiczne i blachy, stosuje się zwykle przy niewielkim nachyleniu od 10 do 30 stopni, natomiast ciężkie, takie jak dachówki ceramiczne i cementowe na więźbach o nachyleniu od 30 do 60 stopni. Poza tym pokrycia dachowe mają różną masę. Na przykład masa dachówki karpiówki jest 10 razy większa od pokrycia blachą, dlatego nie w każdym przypadku można dowolnie zastąpić stare pokrycie zupełnie innym, np. znacznie cięższym.

Niewłaściwe postępowanie z materiałem pokrycia

Korzystanie z niewłaściwych narzędzi może skutkować tym, że materiał podczas obróbki będzie źle dopasowany, a nawet uszkodzony, co pogorszy trwałość i estetykę dachu. Jeżeli np. dachówka jest glazurowana, to bardzo łatwo uszkodzić jej powierzchnię. Podobnie jest w przypadku pokryć blaszanych. Dlatego dekarze powinni używać tylko specjalistycznych narzędzi dopasowanych do konkretnego pokrycia.

Niewłaściwie ułożone pokrycie

Każde pokrycie wymaga odpowiednio sztywnej konstrukcji. Jeśli wykonawca nie zastosuje się do zaleceń jego producenta czyli np. zbyt małe będą przekroje łat, to pokrycie nie będzie miało odpowiedniego podparcia, dach będzie się odkształcać. Na przykład niewłaściwie ukształtowane wole oczka spowodują podnoszenie się dachówki. Mniej poważnym, ale nieestetycznym błędem, jest niestaranne połączenie pokrycia ze ścianą budynku i krokwią koszową.

Źle wykonane obróbki blacharskie

Obróbki blacharskie w postaci pasa podrynnowego, nadrynnowego, rynien i rur spustowych powinny umożliwić odkształcanie się materiałów, z których są wykonane. Ułożenie tych elementów na sztywno, z dużych fragmentów, będzie powodować, że na skutek odkształcalności materiałów pod wpływem działania wysokiej temperatury od działania słońca, mogą się one deformować.

Brak pasa nadrynnowego i podrynnowego, przy dużych opadach może powodować wylewanie wody poza rynnę. T. RYBARCZYK

Źle zamontowane rynny

Rynny muszą być zamontowane z właściwym spadkiem, by woda się nie przelewała, co zdarza się szczególnie w narożach budynku. Ponadto powinny mieć odpowiednią sztywność, by śnieg zsuwający się z dachu ich nie uszkodził. Należy również zadbać o właściwy zakład długich fragmentów rynien, uwzględniający kompensację oraz odkształcalność pod wpływem niskiej i wysokiej temperatury.

Konieczne są też pasy nadrynnowy i podrynnowy oraz rury spustowe. Łączniki powinny być przytwierdzone do warstwy nośnej muru i dostosowane do jego rodzaju (bloczki lub pustaki). Najczęstszym błędem jest mocowania przelotek do rur spustowych w warstwie styropianu, co nie zapewnia stabilnego łączenia. W rynnach i rurach spustowych warto zainstalować system przeciwoblodzeniowy.

Brak elementów powiązanych z pokryciem dachowym

Wykonując nowy dach nie wolno zapomnieć np. o śniegołapach, czyli drabinkach zabezpieczających przed zsuwaniem się śniegu. Ich brak może spowodować oderwanie się i osunięcie czapy śniegu, co szczególnie w przypadku połaci pochylonej w kierunku wejścia do budynku, może być bardzo niebezpieczne.

Kolejnym elementem są stopnie kominiarskie umożliwiające bezpieczne wejście na dach. Przydatne podczas przeglądów kominiarskich, czyszczenia rynien czy drobnych napraw pokrycia. Powinny to być elementy należące do systemu pokrycia, które jest układane.

Na każdym dachu potrzebne są elementy ułatwiające bezpieczne poruszanie się po nim. T. RYBARCZYK

Niewłaściwe użytkowanie dachu

Należy pamiętać, że jeśli dach pokryty jest papą lub membraną dachową, to nie należy bez potrzeby na niego wchodzić, ponieważ można przerwać takie pokrycie - profesjonalni dekarze mają odpowiednie obuwie przeznaczone do poruszania się po dachu.

Podczas użytkowania budynku czasem zachodzi potrzeba zainstalowania na dachu anteny lub kolektorów słonecznych. Aby nie uszkodzić pokrycia należy używać specjalnych systemów składających się z ram, grzybków instalacyjnych i innych akcesoriów przeznaczonych do konkretnego rodzaju pokrycia.

Tomasz Rybarczyk
Zdjęcie otwierające: RUUKKI