Jak zaplanować i wykonać oświetlenie w ogrodzie?

Wymagania podstawowe

Nocne oświetlenie na działce może pełnić nie tylko funkcje użytkowe, oświetlając drogi komunikacyjne, wjazdy, ale też zwiększać bezpieczeństwo, odstraszając ewentualnych przestępców. Jako zadanie dodatkowe - wykorzystywane jest również jako element dekoracyjny w postaci iluminacji, np. wybranych elementów architektury budynku czy ogrodowej roślinności.

Planując oświetlenie posesji musimy sprawdzić i ustalić najpierw techniczne warunki wykonania takiej instalacji, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia bezpiecznego użytkowania w warunkach stwarzających potencjalnie duże zagrożenie porażenia prądem elektrycznym (wysoka wilgotność otoczenia, bezpośredni kontakt z gruntem).

Przegląd rodzajów lamp ogrodowych

Bardzo bogata oferta różnorodnych lamp przeznaczonych do zamontowania na zewnątrz domu umożliwia dobranie odpowiadających nam zestawień punktów świetlnych.

Ze względu na miejsce i sposób zamontowania, oświetlenie zewnętrzne może występować w formie lamp naściennych (kinkietów), „latarni” stojących ze źródłem światła umieszczonym na mniejszej lub większej wysokości, lamp osadzonych w gruncie, w utwardzonej nawierzchni (np. najazdowych) czy w oczku wodnym.

Oczywiście przy wyborze formy wzorniczej lampy ogrodowej kierujemy się własną oceną. Jednak trzeba również brać pod uwagę wymagania montażowe i sposób zasilania - czy mogą funkcjonować pod napięciem sieciowym 230 V, czy tez wymagają doprowadzenia bezpiecznego, obniżonego napięcia - najczęściej 12 V.

Przy zakupie lamp ogrodowych powinniśmy sprawdzi też, jaką mają klasę ochrony IP (najlepiej IP 67 lub 68), świadczącą o jej szczelności i jakie źródła światła można w nich założyć (wielkość, moc, rodzaj oprawki, pozycję pracy).

Niskie słupki do oświetlenia podjazdu i ścieżek ogrodowych. Fot. Milantex.

Lampa z czujnikiem ruchu i zmierzchu. Fot. LŁ.

Obecnie oświetlenie ogrodowe wyposażane jest z reguły w ledowe źródła światła, co znacząco obniża zużycie energii elektrycznej i zapewnia długotrwałe użytkowanie. Pozwala również w wielu modelach na zastąpienie tradycyjnej żarówki LED-ami bez konieczności instalowania jakichkolwiek dodatkowych elementów.

Alternatywnym rozwiązaniem dla tradycyjnego zasilania kablowego będzie niekiedy wykorzystanie zasilanie z ogniw fotowoltaicznych. Jednak w przypadku konieczności zapewnienia długotrwałego oświetlenia - zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym - wymagać będzie dużej powierzchni panelu PV i podłączenia pojemnych akumulatorów, co zagwarantuje dostarczenie dostatecznej energii.

Dlatego ten sposób zasilania wykorzystywany jest głównie do krótkotrwałych oświetleń sygnalizacyjnych i o niewielkim zapotrzebowaniu mocy, a przy tym znajdujących się w znacznej odległości od sieciowego źródła prądu.

Lampa solarna. Fot. Aquael.

Rozprowadzenie instalacji elektrycznej

Przed montażem instalacji należy dobrać rodzaj kabla układanego w gruncie ze względu na jego obciążenie, napięcie pracy i spadki napięcia na długich odcinkach. Przy obecnie montowanych lampach LED-owych, których moc jednostkowa nie przekracza z reguły 10 W, prąd w obwodzie ich zasilania - nawet przy podłączeniu wielu punktów świetnych - będzie na tyle mały, że nie będzie wymagał doboru przekroju żyły do obciążenia.

Jednak, jeśli kablem zasilane też będą gniazdka ogrodowe, przyjmuje się obciążenie obwodu mocą 2-2,5 kW, występującą przy używaniu elektronarzędzi ogrodowych, np. kosiarki czy piły łańcuchowej.

Przy takim obciążeniu w obwodzie popłynie prąd o natężeniu 10-12 A, co w długich przewodach zasilających o niewielkim przekroju może spowodować nadmierny spadek napięcia i maszyna straci część swojej mocy.

Zakładając dopuszczalny spadek nawet rzędu 10 V, przy długości przewodu zasilającego do 100 m, instalację można wykonać kablem o przekroju już od 2,5 mm². Istotne jest również ustalenie wymaganej liczby żył ze względu na sposób sterowania instalacją, np. z programowanej centrali.

W rozbudowanym systemie powinniśmy zastosować kabel pięciożyłowy, co pozwoli np. na niezależne zarządzanie oświetleniem i utworzenie zasilania obwodu niskonapięciowego (poprzez transformator umieszczony w obudowie zewnętrznej).

Podstawą przy zasilaniu napięciem sieciowym 230 V będzie kabel przystosowany do układania w gruncie o symbolu YKY 5 × 1,5 mm² - 5x 2,5 mm².

W obwodach niskonapięciowych, przy znacznej liczbie lamp LED-owych, sumaryczny pobierany prąd może osiągać duże wartości, ale z reguły nie przekracza 10 A, co odpowiada łącznemu obciążeniu 120 W, czyli wytworzonemu przez kilkanaście jednocześnie włączonych punktów świetlnych.

Zasilanie niskonapięciowe nie wymaga specjalnej ochrony przed przebiciem izolacji i w tej części zasilania można zastosować zwykłe przewody wielożyłowe, dodatkowo zabezpieczone przed uszkodzeniem, np. peszlem.

Trasa rozprowadzenia przewodów powinna przebiegać po liniach prostych i warto na planie działki zaznaczyć ich położenie, co pozwoli np. na późniejsze dostawienie dodatkowej oprawy, a także zabezpieczy przed uszkodzeniem przy prowadzeniu robót ziemnych.

Osadzenie lamp stojących

Lampy w formie latarń - zwłaszcza o dużej wysokości - wymagają stabilnego osadzenia w gruncie, aby nie przewrócił ich wiatr czy rozmokły grunt. Dlatego mocowane są na betonowym fundamencie w formie elementu prefabrykowanego lub wylewanego w miejscu ustawienia. Na podłożach utwardzonych, np. z kostki można - z wykorzystaniem odpowiednich uchwytów - mocować je bezpośrednio przy pomocy kołków rozporowych.

Aranżacja ogrodowa z lampami stojącymi Bendo. Fot. Spotline.

Niekiedy lampy takie wykorzystywane są również do zamontowania gniazda elektrycznego, np. schowanego wewnątrz obudowy w postaci odpowiednio skonfigurowanego słupka, dostosowanego również do założenia oprawy.

Niekiedy w lampach stojących umieszczane są elementy sterujące ich załączaniem, np. poprzez czujnik zmierzchowy czy sensor ruchu. Rozmieszczenie tych lamp, służących jako oświetlenie komunikacyjne, powinno zapewniać równomierne oświetlenie trasy przemieszczania się i nie powodować oślepienia użytkowników poprzez umieszczenie źródeł światła na wysokości oczu.

Lampy niskie powinny być instalowane w mniejszym rozstawieniu niż lampy wysokie oświetlające duży obszar.

Oświetlenie nawierzchniowe

Ten rodzaj lamp wykorzystywany jest jako punktowe lub kierunkowe oświetlenie umieszczone w podłożu. Instalowane w formie iluminacji kierunkowej w postaci reflektora skierowanego, np. na element elewacji budynku, jako podświetlenie krzewów, drzew bądź umieszczone w nawierzchni podjazdu, wyznaczając jego skrajnie.

Zamontowanie oświetlenia ukrytego w gruncie lub w nawierzchni utwardzonej wymaga wyjątkowej staranności przy podłączaniu, które musi zapewniać szczelność przeprowadzenia przewodu przez obudowę, a lampy te mają klasę IP 67 lub IP 68.

Oprawy do montażu w gruncie i nawierzchni osadzane są w obudowie osłonowej, a w miejscu ich założenia nie może gromadzić się woda.

Oświetlenie nawierzchniowe. Fot. Spotline.

Podłoże powinno być przepuszczalne i nie znajdować się w zagłębieniu terenu. W razie potrzeby rowek wypełnia się żwirem lub gruboziarnistym piaskiem. Ze względu na ograniczenie ryzyka ewentualnych awarii, korzystniejszym rozwiązaniem będzie instalowanie lamp przystosowanych do pracy przy obniżonym do 12 V napięciu.

Przy zasilaniu sieciowym w razie nieszczelności zadziała zabezpieczenie, odłączając często znaczną część instalacji ogrodowej.

Autor: Cezary Jankowski
Zdjęcie otwierające: LŁ
Zdjęcia w tekście: Milantex, LŁ, Aquael, Spotline