Jaki materiał warto wybrać na elewację domu?

Ładny wygląd materiałów fasadowych oraz ich niewrażliwość na zmienną temperaturę i wilgotność powietrza, uszkodzenia mechaniczne, zabrudzenia, płowienie koloru są, oczywiście, bardzo ważne. Jednak przy tworzeniu elewacji nie można zapomnieć o właściwym dostosowaniu jej do technologii wzniesienia przegród zewnętrznych. Skoro jej głównym zadaniem jest utworzenie nieprzemakalnego i długowiecznego płaszcza ochronnego, to musi współgrać z resztą warstw ścian, nie powodując ich degradacji.

Wybór materiałów elewacyjnych a technologia budowy

Tylko ściany z bali drewnianych zwykle pozostawia się bez zewnętrznego wykończenia, ponieważ są dekoracyjne same w sobie.

Ściany jednowarstwowe – do ozdobienia tych wzniesionych z bloczków betonu komórkowego, pustaków keramzytobetonowych, bądź pustaków z poryzowanej ceramiki na ogół wybiera się tradycyjny tynk cementowo-wapienny. Jeśli przegroda jest gładka, to można zastosować tynk cienkowarstwowy (bez względu na rodzaj, układa się go bezpośrednio na ścianie).

Ściany dwuwarstwowe – do wzniesienia części nośnej używa się dowolnego materiału, następnie ociepla ją, od zewnętrznej strony, styropianem lub wełną mineralną. Część izolacyjną chroni elewacja, którą można uzyskać w dwojaki sposób:

• na mokro – w postaci tynku cienkowarstwowego albo płytek elewacyjnych. Tradycyjna nazwa tej metody to system BSO (bezspoinowy system ociepleń), który obecnie bywa nazywany systemem ETICS (z ang. External Thermal Insulation Composite System). Płytki elewacyjne przyczepia się zaprawą klejową;
• na sucho – w postaci okładziny elewacyjnej, np. z paneli drewnianych, blaszanych, PVC (sidingu). Elementy mocuje się do przytwierdzonego do ściany stelaża (wcześniej trzeba wypełnić puste przestrzenie stelaża ociepleniem).

Ściany trójwarstwowe – części konstrukcyjną i ocieplenie wykonuje się identycznie, jak w przegrodach dwuwarstwowych, natomiast zewnętrzną elewacyjną muruje z cegieł klinkierowych, licowych lub wapienno-piaskowych (silikatowych). Tylko jeśli używa się zwykłych cegieł albo cienkich pustaków, fasadę należy wykończyć tynkiem tradycyjnym bądź cienkowarstwowym. Warstwę elewacyjną scala się z nośną kotwami systemowymi z płaskowników lub prętów. 

Jaki typ fasad jest najtrwalszy?

Za najbardziej trwałą uznaje się elewację wykonaną z cegły klinkierowej, wchodzącą w skład przegród trójwarstwowych. Taka fasada ma grubość aż 12 cm i bez specjalnej pielęgnacji obędzie się kilkadziesiąt lat – jest wytrzymała na wszelakie czynniki mechaniczne i atmosferyczne. Niestety, w ostatnich latach nie jest często wybierana. A to ze względu na wysokie koszty klinkieru i jego żmudnego układania oraz rosnącą popularność technologii stawiania murów dwu- i jednowarstwowych, wykończonych tynkami cienkowarstwowymi lub tradycyjnym grubowarstwowym (cementowo-wapiennym).

Elementy fasady – okładzina z łupanego piaskowca, tynk silikonowy, obramowania ze styropianu fot. archiwum prywatne czytelnika

Trzeba jasno powiedzieć, że żaden z wymienionych wyrobów nie dorównuje trwałością i długowiecznością licu zbudowanemu z cegły klinkierowej. Tynki cienkowarstwowe, nanoszone na wełnę mineralną albo styropian, ulegają bowiem uszkodzeniom mechanicznym (np. pękają i kruszą się od uderzenia). Konieczne jest ich odnowienie farbą fasadową przynajmniej co kilkanaście lat. Tynki tradycyjne odwrotnie – dzięki większej grubości oraz układaniu bezpośrednio na murze (przegrody jednowarstwowe), są odporniejsze mechanicznie od mas cienkowarstwowych, za to cechuje je mniejsza odporność na czynniki atmosferyczne.

Tynki i farby fasadowe - najważniejsze informacje

Mimo coraz bogatszej oferty producentów okładzin elewacyjnych wytwarzanych z drewna, betonu, kamienia – tynki i farby fasadowe wciąż cieszą się ogromną popularnością. Wyżej już wspomniano, że rodzaj wybieranego tynku musi pasować do technologii budowy ścian zewnętrznych (na przykład kiedy w ścianie dwuwarstwowej materiałem termoizolacyjnym jest wełna mineralna, nie można użyć nisko paroprzepuszczalnego tynku akrylowego). Trzeba zatem koniecznie poznać parametry różnych rodzajów tynków i farb elewacyjnych – po to, żeby osiągnąć dobrą paroprzepuszczalność ścian, która zapewni odparowanie wilgoci, jeśli nastąpi okresowe ich zawilgocenie. Podczas doboru tynku należy również wziąć pod uwagę szereg innych parametrów, chociażby warunki środowiskowe (stopień zanieczyszczenia środowiska, bliskość drzew, zacienienie), lokalizację budynku (tu istotny jest stopień uprzemysłowienia okolicy).

Tynk zabrudził się miejscowo od zażelazionej studziennej wody i źle ustawionych zraszaczy podlewania fot. archiwum prywatne czytelnika

Tynki cienkowarstwowe. Statystyki mówią, że zastosowało je aż 90% właścicieli nowych domów. Takie masy mają uniwersalne przeznaczenie, czyli nadają się na ściany dwuwarstwowe (z termoizolacją styropianową lub z wełny mineralnej), a także na ściany jednowarstwowe (bez izolacji). Dostępne są w postaci suchych mieszanek do samodzielnego połączenia z wodą oraz w postaci gotowych wyrobów. Formuje się z nich powłoki grubości 1–3 mm. Ze względu na rodzaj spoiwa użytego do ich produkcji, tynki cienkowarstwowe dzielą się na:

• mineralne – cechuje je mała elastyczność (spoiwem jest cement, bądź cement i polimery zwiększające przyczepność zaprawy), wysoka paroprzepuszczalność (dlatego nadają się do stosowania na ścianach ocieplonych wełną mineralną), najniższa cena wśród zapraw tynkarskich;
• akrylowe – są elastyczne, odporne na brud i uszkodzenia. Dobrą przyczepność zawdzięczają dyspersyjnej żywicy polimerowej, która spaja elementy składowe. Są dostępne w postaci gotowej masy, w ogromnej gamie kolorów. Po kilku lub kilkunastu latach powinno się je umyć wodą z dodatkiem detergentów i odnowić farbami fasadowymi. Z uwagi na niską paroprzepuszczalność, nie należy planować ich użycia na wełnie mineralnej;
• silikatowe – są trwałe i wytrzymałe, bo spoiwem jest szkło wodne z plastyfikatorami, co przekłada się na dobrą elastyczność, wysoka paroprzepuszczalność oraz odporność na mikroorganizmy, kwaśne deszcze i zasolenie. Producenci oferują gotową do użycia masę, w ubogiej gamie kolorów;
• silikonowe – spaja żywica silikonowa, są wysokoparoprzepuszczalne i hydrofobowe. Nie nasiąkają wodą, a deszcz zmywa elewację. To zaprawy najbardziej odporne na płowienie i zabrudzenia (przeznaczone na tereny przemysłowe), najdroższe wśród tynków cienkowarstwowych;
• silikatowo-silikonowe – łączą zalety obu tych rodzajów. Cechuje je paroprzepuszczalność, niska nasiąkliwość, odporność na zabrudzenia.

Elewacje wykończono białym tynkiem silikonowym i farbą fasadową (antracyt) fot. archiwum prywatne czytelnika

Tynki grubowarstwowe (tradycyjne). Układa się je na ścianach trójwarstwowych (z częścią elewacyjną wykonaną z pustaków ceramicznych lub zwykłych cegieł) oraz na ścianach jednowarstwowych. Zaprawy tradycyjne nie są bardzo wytrzymałe na uszkodzenia i wilgoć, ale mają dostateczną elastyczność i paroprzepuszczalność.

Należy utworzyć trzy warstwy o łącznej grubości 1–3 cm, tj. obrzutkę (z mocnej zaprawy cementowej z wapnem), narzut (z zaprawy cementowo-wapiennej) i gładź albo tynk dekoracyjny. Na końcu maluje się je farbami fasadowymi. Do wykończenia elewacji potrzeba czasu i dużej ilości pracy, dlatego chętnie zastępuje się je łatwiejszymi do uzyskania tynkami cienkowarstwowymi. Tej tendencji nie powstrzymuje to, że obecnie można kupić gotowe tradycyjne zaprawy, sporządzone fabrycznie i gwarantujące określoną jakość.

Na terenie Polski, tynki i farby fasadowe aplikuje się zazwyczaj od połowy wiosny do późnej jesieni, z przerwą na upały. Odpowiednia jest ciepła aura, z umiarkowanym nasłonecznieniem i temperaturą, bez deszczu i silnego wiatru (szkodzi im silne nasłonecznienie i wiatr, powodujące zbyt szybkie wysychanie). Producenci chemii budowlanej podają na opakowaniach wyrobów, przy jakiej temperaturze i w jakich warunkach pogodowych można je stosować. Gotowe profile do ozdobienia otynkowanych fasad służą do uformowania wokół drzwi, okien lub narożników budynku – gzymsów, faset, pilastrów, łuków, boni. Profile powstają z twardego styropianu albo tworzyw sztucznych.

Elewacje otynkowane trzeba przynajmniej co kilkanaście lat odnowić farbami fasadowymi fot. Baumit

Jakie okładziny elewacyjne warto wziąć pod uwagę?

• Z drewna. Do wyrobu oblicówki z krajowych gatunków drzew używa się najczęściej świerku, sosny, modrzewia, dębu. Jeszcze wyższą trwałość wykazuje drewno egzotyczne, ale jest droższe od krajowego. Deski elewacyjne przykręca się do rusztu z łat drewnianych poziomo, pionowo, niekiedy nawet ukośnie, łączy metodą pióro-wpust, na zakład, bądź przylgi. Używa do tego specjalnych wkrętów do drewna lub ocynkowanych gwoździ. Koniecznie trzeba zachować szczelinę wentylacyjną pomiędzy ścianą a okładziną. Pod drewnianą oblicówką stosuje się folię wiatroizolacyjną jedynie w razie ocieplenia domu wełną mineralną.
• Z kamienia. Okładzinę taką zazwyczaj wycina się z piaskowca, granitu, marmuru, sjenitu. Ze względu na duży ciężar płyt, przytwierdza się je do części nośnych przegrody. Do ścian jedno- i trójwarstwowych się je przykleja, a na ścianach ocieplonych trzeba zastosować dodatkowo stalowe uchwyty montażowe, mocując je w częściach nośnych przegrody.
• Z klinkieru, blachy, betonu, tworzyw sztucznych. Mrozoodporność i niska nasiąkliwość to najważniejsze cechy tego rodzaju okładzin. Można je przytwierdzać do każdego typu ścian. Płytki fasadowe na ogół przyczepia się elastycznym klejem do muru lub ocieplenia, a między elementami formuje się fugi o szerokości 6–10 mm, które mają za zadanie kompensować rozszerzalność płytek pod wpływem zmian temperatury oraz odparowywać wilgoć z przegrody. Natomiast okładzinę z listew, paneli, kasetonów mocuje się do stelaża.

Elewacje można wykończyć za pomocą cegieł (a) lub płytek (b) klinkierowych ręcznie formowanych fot. LHL Klinkier Sp. z o.o.

W przypadku elewacji ceglanych konieczne jest wykonanie przerwy wentylacyjnej (3–4 cm) między ociepleniem z wełny mineralnej a oblicówką (nie formuje się jej, gdy izolację tworzy styropian). W spoinach pionowych dolnej warstwy ściany elewacyjnej trzeba ukształtować specjalne otwory, w celu zapewnienia swobodnego przepływu powietrza. Szczelina musi być także otwarta u góry. Mur z cegieł, kurczący się i rozszerzający na skutek różnicy temperatury, należy podzielić dylatacjami (w odległości nie większej niż 12 m). Oblicówkę ceglaną łączy się z warstwą nośną kotwami stalowymi. Do elewacji z klinkieru zaleca się użycie gotowych zapraw.

Lilianna Jampolska

Fot. LHL Klinkier/Baumit/archiwum prywatne