Zasady rozliczania i opłacalność PV w firmie

Prosumentem w świetle obowiązującego prawa jest właściciel instalacji fotowoltaicznej, który produkuje energię i zużywa ją na potrzeby własne w gospodarstwie domowym lub w firmie. Istotnym warunkiem w przypadku firm jest to, by wytwarzanie prądu nie stanowiło przeważającej części działalności przedsiębiorstwa. Dodatkowo, moc maksymalna instalacji PV może wynieść 50 kWp. Ze względu na specyfikę rozliczeń z operatorem najbardziej opłacalne dla przedsiębiorców jest wykorzystywanie wyprodukowanej energii w czasie rzeczywistym. Opłacalność instalacji i okres zwrotu zależeć będzie od specyfiki konsumpcji energii przez firmę. Optymalnym scenariuszem jest konsumpcja energii przez przedsiębiorstwo w okresie, kiedy instalacja fotowoltaiczna produkuje jej najwięcej, czyli w ciągu dnia. W tym kontekście ogromne znaczenie ma sposób funkcjonowania firmy oraz okresy dobowe największego wykorzystania mocy.

Nowe zasady rozliczeń

Obecnie obowiązujący system rozliczania za energię pochodzącą z instalacji PV z całą pewnością będzie zmieniony, jednak nie wiemy jeszcze na jaki i kiedy to się stanie. Na razie rząd zapowiada, że od 1 stycznia 2022 obecny system opustów zostanie zastąpiony przez nowe rozwiązanie. Tym samym dobiega końca obecny system, w którym prosumenci nadmiar produkowanej energii oddają do sieci i część oddanych kWh energii mogą w ciągu roku nieodpłatnie odebrać:

• 80% jeśli instalacja ma moc do 10 kW włącznie
• 70% w przypadku instalacji o mocy powyżej 10 kW ale do 50 kW.

Jeżeli nowe zasady będą wprowadzone w zapowiadanym kształcie to od 1 stycznia 2022 r. prosumenci także będą mogli oddawać energię do sieci, ale będzie ona sprzedawana po średniej cenie hurtowej z poprzedniego kwartału. Za energię pobieraną będzie trzeba zapłacić cenę detaliczną z doliczonymi opłatami dystrybucyjnymi operatora. Czyli przekazane nadwyżki nie będą już dla nas dostępne niczym zmagazynowane, lecz zostaną odkupione, ale za cenę znacznie niższą niż sami płacimy kupując energię z sieci

Zgodnie z deklaracjami zmiany mają zachęcić do wykorzystywania energii w większym stopniu na miejscu, bez obciążania nią sieci i całego systemu energetycznego. Prosumenci, którzy do końca roku zamontują instalację PV i uruchomią ją do 31 grudnia 2021, zachowają prawo do rozliczeń na obecnych zasadach przez 15 lat.

Nieuchronny wzrost cen energii

Obecne ceny hurtowe energii na rynku (RDN) osiągają najwyższe poziomy w całej swojej historii. W 2021 roku ceny po raz pierwszy przebiły pozom 300 złotych za MWh i obecnie w niektórych kontraktach na dostawę w czasie późniejszym osiągają już wartości maksymalne powyżej 400 złotych za MWh. Tak wysokie poziomy cen na rynkach hurtowych muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w cenach energii, co dotyczyć będzie zwłaszcza firm, których żadne ewentualne programy ochronne ze strony rządu nie obejmą.

Z szacunków wysokienapiecie.pl wynika, że dostawcy energii mogą wystąpić do URE z wnioskami o wzrost taryf na samą energię elektryczną na poziomie ok. 25-35% i będą mogli liczyć na zaakceptowanie podwyżek rzędy 20-23%. Na wzrost kosztów produkcji energii wpływ mają wzrastające od początku 2021 r. koszty uprawnień do emisji CO2 oraz wzrost cen paliw (węgla, gazu, ropy). Z symulacji analityków portalu wynika, że wkrótce w taryfie C11 stawka za MWh będzie dwukrotnie wyższa i osiągnie poziom 690 zł. 

Przedsiębiorcy znacznie bardziej niż gospodarstwa domowe odczuwają podwyżki cen energii. Dla nich założenie instalacji PV to dobry sposób na obniżenie kosztów prowadzenia działalności. Fot. Zeneris Projekty

Redukcja opłaty mocowej dzięki fotowoltaice

Od 1 stycznia 2021 roku weszła w życie opłata mocowa. Wynika ona z przyjętej w 2017 roku ustawy o rynku mocy, a głównym uzasadnieniem wdrożenia nowych przepisów była wskazana przez ustawodawcę potrzeba zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Odbiorcy inni niż gospodarstwa domowe płacą od 1 stycznia 0,0762 zł za każdą kWh pobraną w wybranych godzinach doby, przypadających na szczytowe zużycie mocy w systemie, między 7.00 a 22.00. Opłata mocowa pobierana jest za okres od poniedziałku do piątku, z wyjątkiem dni ustawowo wolnych od pracy. W przypadku odbiorców z grup C1 opłata mocowa jest stawką miesięczną zależną od rocznego zużycia energii elektrycznej. Celem opłaty mocowej jest premiowanie takiego zużywania energii przez przedsiębiorców, które w jak najmniejszym stopniu wpływa na szczytowe zapotrzebowanie na energię. W 2022 roku stawki opłaty mocowej zostaną jeszcze podwyższone. Regulator wyliczając wysokość opłaty mocowej dla poszczególnych grup odbiorców na 2022 rok bierze pod uwagę wartość kontraktów mocowych zawartych na aukcji na 2022 rok oraz koszty Zarządcy Rozliczeń. Fotowoltaika wytwarza prąd właśnie w godzinach dziennych, kiedy pobierana jest opłata mocowa, co pozwala przedsiębiorstwom znacząco ograniczyć wydatki z nią związane.

Fotowoltaika a typ taryfy

Każda z taryf obejmuje dwa rodzaje kosztów. Są to koszty stałe, niezależne od ilości zużytej energii (np. opłata abonamentowa, opłata przejściowa) oraz składniki zmienne, na które wpływa rzeczywista konsumpcja energii elektrycznej. Zmienne składniki obejmują m.in. opłatę za zużytą energię oraz składnik zmienny stawki sieciowej.

Taryfy można podzielić na tzw. jednostrefowe i wielostrefowe.

• W taryfach jednostrefowych obowiązuje jedna stawka i rozliczenie niezależne jest od pory dnia, czy tygodnia.
• W taryfach dwu lub trzy strefowych, koszty energii rozliczane są zgodnie z cennikami obowiązującymi dla przedziału godzin lub dni tygodnia – osobno w każdej strefie.
• Strefa nocna cechuje się niższym kosztem za energię, podobnie jak niedziele i dni świąteczne.

Fotowoltaika pozwala połączyć korzyści wynikające z własnej produkcji oraz różnych stawek taryfowych w celu optymalizacji łącznych zmiennych składników kosztów energii elektrycznej. Konieczne jest jednak dobranie taryfy w taki sposób, by była ona dostosowana zarówno do składowej produkcji energii, jak i wartości konsumpcji przez firmę. Dodatkowym elementem umożliwiającym oszczędności jest instalacja magazynów energii. Magazyny energii pozwalają nie tylko przechowywać energię wytworzoną za dnia przez instalację PV, ale umożliwiają także przedsiębiorstwom, które korzystają z taryf wielostrefowych, doładowywanie magazynów w nocy, kiedy stawki są niższe.

Taryfy C, B i A przeznaczone są dla przedsiębiorstw korzystających z sieci o odpowiednio: niskim, średnim i wysokim napięciu.

• Taryfy C11 i C12 przeznaczone są dla firm, które korzystają z mocy umownej mniejszej, niż 40 kW.
• Często wybieraną jest taryfa C11 jednostrefowa, czyli taka, w ramach której niezależnie od pory dnia, czy nocy obowiązuje stała cena za energię elektryczną. Jest to rozwiązanie korzystne dla firm, które korzystają z prądu o różnych godzinach i w związku z tym nie opłaca im się wybierać taryfy dwustrefowej oraz nie posiadają magazynów energii.
• Taryfy C12a i C12b są taryfami dwustrefowymi, dzielącymi dobę na dwie strefy, tańszą (poza szczytem) i droższą (w szczycie). Taryfy te przeznaczone są dla firm, które zużywają znaczną część energii elektrycznej w godzinach, kiedy obowiązuje tańsza strefa.
• Grupa taryfowa C21 jest taryfą jednostrefową, przeznaczoną dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które korzystają z mocy umownej większej niż 40 kW. Z kolei C22 to jej odpowiednik dwustrefowy.
• W ramach grupy taryfowej C22 rozróżnia się między innymi taryfę C22a ze strefą szczytową. W ramach grupy taryfowej C22 funkcjonuje również C22b dzieląca dobę na strefę dzienną i nocną.
• W przypadku firm, które są w stanie określić swoje zużycie w strefach szczytu przedpołudniowego, popołudniowego i pozostałych godzinach istnieją również taryfy trójstrefowe, takie jak C23.

Dla średnich i dużych firm przeznaczone są plany z grup B i A.

• Rozliczenia jednostrefowe dostępne są w taryfach B11, B21 i A21
• Dwustrefowe w B22 oraz A22.
• Dla firm zainteresowanych trójstrefową taryfą dostępne są m.in. taryfy B23 i A23.
• Istnieje również możliwość wyboru taryfy o czterech strefach rozliczeniowych - B24 oraz A24.

Inwestycja w panele fotowoltaiczne może być bardzo korzystna nawet dla firm przemysłowych, korzystających z taryfy A. Szacowany okres zwrotu przy obecnych kosztach energii i inwestycji w instalację PV wynosi około 8 lat. Jeżeli spełnią się czarne scenariusze wzrostu kosztów energii okres zwrotu może wynieść nawet 4-6 lat. Wiele zależy jednak od specyfiki konsumpcji energii przez przedsiębiorstwo oraz wartości inwestycji w fotowoltaikę oraz magazyny energii.

W dużej firmie trzeba liczyć się z koniecznością zaspokojenia zapotrzebowania na moc wynoszącego nawet kilkaset kW. Fot. Zeneris Projekty

Opłaty za moc bierną

Moc bierna jest wielkością opisującą zachowanie się energii elektrycznej między elementami obwodu elektrycznego. Ta przepływająca energia nie jest zamieniana na pracę użyteczną, ale jest konieczna na przykład do funkcjonowania maszyn elektrycznych, w tym do wykorzystywanych w przedsiębiorstwach transformatorów, czy silników elektrycznych. Energię bierną pojemnościową pobierają także żarówki LED, a także można ją zmierzyć na długich liniach kablowych, które zachowują się jak kondensator. Energia ta nie jest zużywana, lecz "krąży" w sieci. Powoduje także dodatkowe obciążenie sieci przesyłowych operatorów, dlatego zakłady energetyczne stosują opłaty za energię bierną, aby zachęcić odbiorcę od ograniczania jej poboru. Opłaty za moc bierną pojawiają się gdy odbiorca przekroczy dozwolony limit pobrania mocy biernej. W efekcie, poprzez konstrukcję opłat dystrybutor energii stara się wymusić na odbiorcach ograniczenie poboru energii biernej. Opłaty za energię bierną indukcyjną naliczane są jeżeli współczynnik tgφ (tangens fi) przekracza wartość 0,4. Innymi słowy oznacza to, że na 1 W energii odbiorca może pobrać maksymalnie 0,4 Var mocy biernej. Za energię bierną płacą głównie przedsiębiorstwa. Chociaż były już próby obciążania opłatami za jej pobór również odbiorców indywidualnych i w świetle prawa jest to dozwolone.

Aby uniknąć naliczania wysokich opłat za moc bierną ważnym elementem instalacji fotowoltaicznych jest kompensacja mocy biernej. Konieczność radzenia sobie z nadwyżkami i niedoborami mocy biernej jest szczególnie istotna w przypadku farm fotowoltaicznych, w których transportowanie energii elektrycznej z panelu przez różnego rodzaju urządzenia pośredniczące (przewody, optymalizatory mocy, falownik), powoduje wahania mocy biernej. Urządzenia kompensacyjne powinny być dopasowane do potrzeb danej instalacji fotowoltaicznej. Pomagają one zredukować koszty związane z pobieraniem lub oddawaniem do sieci biernej mocy pojemnościowej. Rozwiązania te pozwalają nie tylko skorygować współczynnik mocy (cosφ – cosinus fi), i w taki sposób, by dążył do 1, ale zapobiegają także przekraczaniu dopuszczalnej wartości współczynnika tgφ powyżej 0,4, czyli powyżej wartości skutkującej naliczaniem opłat za nadmierne obciążenie mocą bierną.

Marek Rzewuski

Fot. Zeneris Projekty