Jak skutecznie ocieplić dom, aby był energooszczędny?

Ocieplenie domu - o czym trzeba wiedzieć?

Według obowiązujących przepisów dotyczących nowych domów wartość współczynnika przenikania ciepła U ścian zewnętrznych może wynosić maksymalnie 0,20 W/(m²·K), podłóg na gruncie - 0,25, stropu nad nieogrzewaną piwnicą - 0,3, a dachu, stropodachu i stropu pod nieogrzewanym poddaszem - 0,15. Jednak warto wiedzieć, że te wymogi dotyczą jedynie pomieszczeń w których utrzymywana jest temperatura przynajmniej 16°C. Jeżeli jest niższa, przepisy są łagodniejsze. Na przykład, jeżeli projekt przewiduje w garażu temperaturę poniżej +8°C to wystarczający jest współczynnik U = 0,9 W/(m2·K). Natomiast w przypadku ścian nieizolowanej piwnicy w ogóle nie ma wymagań.

Współczynnik przenikania ciepła U określa izolacyjność termiczną, czyli ciepłochronność przegrody o określonej konstrukcji i grubości. Im mniejsza jest wartość U, tym przegroda ma lepszą izolacyjność i lepiej chroni przed ucieczką ciepła.

O wartości współczynnika przenikania ciepła przegrody decyduje jej budowa - to z jakich materiałów wykonane są jej poszczególne warstwy, oraz jaka jest grubość tych warstw. Dlatego nie można mylić współczynnika U całej konkretnej przegrody oraz współczynnika lambda, określającego jedynie przewodność cieplną poszczególnych materiałów, niezależnie od ich grubości. A o to nie trudno bo jednostką współczynnika U jest W/(m2·K), λ lambdy W/(m·K). Im mniejszą wartość lambda ma materiał, tym lepszą izolacyjność cieplną może mieć wykonana z niego przegroda o określonej grubości. O ciepłochronności całych przegród w największej mierze decydują materiały termoizolacyjne, które mają lambdę w przedziale 0,03-0,05 W/(m·K).

Aby przegrody charakteryzowała wymagana przepisami ciepłochronność, w większości przypadków muszą być odpowiednio ocieplone.

Prawidłowe połączenie izolacji cieplnej ściany fundamentowej, zewnętrznej i podłogi na gruncie.

W Polsce najwięcej domów jednorodzinnych buduje się w technologiach dwu- lub trójwarstwowej, w których integralną częścią jest termoizolacja z wełny mineralnej lub styropianu. W wersji dwuwarstwowej osłania ją tynk (najczęściej cienkowarstwowy), w trójwarstwowej - ściana elewacyjna (z cegieł klinkierowych, silikatowych, bloczków betonowych).

Ocieplenie zazwyczaj przykleja się do ściany zewnętrznej w systemie ETICS (rzadziej mocuje na ruszcie). Izolacja ścian pokrywa wówczas spoiny poziome i pionowe, nadproża, wieńce, tworzy dodatkową, jednorodną strukturę, dzięki czemu unika się niemal zupełnie mostków termicznych.

Ściany jednowarstwowe, które buduje się z jednej warstwy bloczków z betonu komórkowego lekkich odmian, pustaków z ceramiki poryzowanej z wkładkami z wełny mineralnej lub pustaków keramzytobetonowych z wkładkami ze styropianu już się nie ociepla. Takie ściany stanowią skuteczną barierę dla zgromadzonego w domu ciepła - o ile prawidłowo ocieplone są miejsca, w których materiał ścienny - ze względów konstrukcyjnych - musi być zastąpiony betonem (nadproża okien i drzwi, wieniec stropowy itp.).

Do wyboru jest kilka materiałów termoizolacyjnych, z których najpopularniejszy jest styropian i wełna mineralna, ale można też zastosować polistyren ekstrudowany (XPS), piankę poliuretanową i polietylenową, itd.

Wełna mineralna jest materiałem, z którego produkuje się ocieplenie w postaci płyt, mat oraz granulatu. (fot. Ursa)

Rodzaje materiałów ociepleniowych i ich plusy i minusy

Grubość ocieplenia

Ekonomicznie uzasadniona grubość termoizolacji ścian w nowych budynkach to w większości przypadków 20 cm, maksymalnie 25 cm. Taka grubość na ogół gwarantuje uzyskanie wymaganego przez przepisy współczynnika przenikania ciepła niższego od 0,2. Grubszą warstwę trudno przytwierdzić i już tylko w niewielkim stopniu poprawi ona bilans energetyczny domu. Jest to nieopłacalne ekonomicznie, bo koszty związane z zużyciem dużej ilości materiałów nigdy się nie zwrócą.

W przypadku podłogi na gruncie na ogół wystarczy 15 cm termoizolacji (więcej na ogrzewanie podłogowe), a pod połacią dachu skośnego i stropodachu - ok. 30 cm.

W przypadku ścian wystarczy 20-25 cm ocieplenia. (fot. Termo Organika)

Ocieplenie ścian w systemie ETICS

Większość murowanych ścian warstwowych ocieplana jest w systemie ETICS (dawniej znanym jako BSO). Oparty jest on na dobranej grupie produktów, niezbędnych do prawidłowego wykonania izolacji termicznej z wykończeniową powłoką tynkarską.

Podstawowymi komponentami systemu są:

• zaprawa klejowa do mocowania płyt materiału termoizolacyjnego,
• płyty materiału termoizolacyjnego (ze styropianu lub wełny mineralnej),
• łączniki mechaniczne,
• zaprawa bądź masa klejowa do zatapiania siatki zbrojącej,
• siatka zbrojąca,
• środek gruntujący pod wyprawę zewnętrzną;
• cienkowarstwowa zaprawa tynkarska o zróżnicowanej fakturze;
• farba elewacyjna wraz z podkładem odpowiednim do jej rodzaju.

Najczęściej w systemie ETICS wykorzystuje się styropian, bo jest lekki (dzięki czemu łatwo go transportować i stosować na budowie) i mało nasiąkliwy. Może być biały i grafitowy. Producenci oferują też wersje w kropki i dwukolorowe, od wewnątrz grafitowe, od zewnątrz białe, odporne na promieniowanie UV. Biała odmiana ma współczynnik lambda ok. 0,040 W/(m·K), a szara o ok. 30% niższy, w przedziale - 0,031-0,033. Choć styropian grafitowy jest droższy od białego, to można wykonać z niego cieńsze ocieplenie, w efekcie koszt zaizolowania 1 m² elewacji będzie zbliżony.

Do ocieplania ścian tą metodą wykorzystywana jest też wełna mineralna. Wykazuje ona bardzo dobrą izolacyjność akustyczną (choć w przypadku najpopularniejszych ścian dwuwarstwowych wykończonych tynkiem cienkowarstwowym materiał ten nie ma przewagi nad styropianem) i sprężystość włókien, dzięki której bardzo dokładnie dopasowuje się do izolowanej przestrzeni. Największym zagrożeniem dla wełny jest wilgoć - przy dłuższym kontakcie z wodą traci swoje właściwości izolacyjne.

Przy decydowaniu się na ocieplenie ścian zewnętrznych budynku metodą ETICS należy pamiętać, że wszystkie elementy tego zestawu (klej, zaprawa klejowa, tynk itp.) powinny pochodzić od jednego producenta, który wyraźnie wskazuje, jaki rodzaj termoizolacji (o określonych właściwościach) jest rekomendowany.

Wełna mineralna stosowana w systemach ETICS to płyty o różnej grubości o współczynniku przewodności cieplnej w przedziale 0,031–0,045 W/(m·K). (fot. Rockwool)

Kolejność prac

Ocieplanie rozpoczyna się od zamocowania do ściany kołkami metalowej listwy startowej, na której opiera się pierwsza warstwa termoizolacji. Na płyty nakłada się zaprawę klejową - zarówno w kilku plackach wewnątrz, jak i na obwodzie - i przykleja elementy rzędami do elewacji. Jeżeli ściana jest równa można też pokryć całą powierzchnię płyty klejem, używając do tego pacy zębatej. Płyty w kolejnych rzędach przykleja się na tzw. mijankę. Prawie zawsze styropian mocuje się do ściany dodatkowo za pomocą kołków. Czynność tę można przeprowadzić najwcześniej 3 dni po przyklejeniu płyt, gdy zwiąże zaprawa klejowa. Łączniki dobiera się w zależności od grubości izolacji i rodzaju materiału, z jakiego wykonany jest mur. Ich liczba powinna być opisana w projekcie technicznym ocieplenia.

Kolejnym krokiem jest przeszlifowanie styropianu pacą z grubą stalową tarką i odpylenie ściany. Następnie podłoże pokrywa się cienką warstwą zaprawy klejowej i zatapia w niej siatkę zbrojącą. Narożniki ścian oraz ościeża okienne i drzwiowe osłania się profilami narożnymi. Na końcu ściany się tynkuje. Najczęściej wykorzystuje się do tego tynk cienkowarstwowy.

Ocieplenie ścian na ruszcie

Mniej popularnym sposobem ocieplania budynków jest metoda, która polega na mocowaniu termoizolacji (bez kleju) do rusztu konstrukcyjnego, który przytwierdza się do muru wkrętami. Najczęściej stosuje się wtedy płyty z wełny mineralnej i wykańcza się je wybraną okładziną, rzadziej tynkiem.

Wypełnienie przestrzeni rusztu stalowego wełną mineralną. (fot. Ursa)

Kolejność prac

Ruszt z drewna lub stali montuje się dwuwarstwowo (pionowo, po czym poziomo lub odwrotnie - kolejność należy dostosować do planowanego sposobu wykończenia elewacji). Drugą warstwę nabija się po wypełnieniu pierwszej płytami izolacji. Następnie przyczepia się do niego folię wiatrochronną, a miejsca połączeń uszczelnia się wiatroszczelną taśmą samoprzylepną. Potem przytwierdza się listwy rusztu dystansowego, który na całej powierzchni ścian formuje szczelinę wentylacyjną. Służy ona do osuszania wiatroizolacji oraz ocieplenia. Szczeliny nie wolno zatykać na dole (przy cokole) ani u góry (pod okapem dachu), bowiem otwory te umożliwiają grawitacyjny obieg powietrza. Wlot i wylot zabezpiecza się siatką przed gryzoniami i owadami. Na koniec do rusztu dystansowego mocuje się wybraną okładzinę elewacyjną - płytki klinkierowe, deski, płyty imitujące beton.

Ocieplenie dachu skośnego

W naszym kraju dachy spadziste ociepla się na kilka sposobów. Najpopularniejszy z nich polega na zamocowaniu od spodu wełny mineralnej, która dzięki sprężystości włókien dokładnie wypełnia ocieplaną przestrzeń.

Ocieplenie dachu skośnego wełną mineralną.

Kolejność prac

Pierwszą warstwę o grubości ok. 15 cm umieszcza się pomiędzy krokwiami. Drugą, ułożoną w poprzek, wypełnia drewniany lub stalowy ruszt, przymocowany do drewnianych elementów konstrukcyjnych więźby. Na ociepleniu rozściela się z odpowiednimi zakładami folię paroszczelną, która ma za zadanie zapobiegać wnikaniu pary wodnej w warstwę izolacji i chronić konstrukcję dachu przed zawilgoceniem. Pomiędzy izolacją cieplną i pokryciem wykonuje się odpowiedni podkład umożliwiający odparowanie wilgoci, ale równocześnie chroniący przed wnikaniem wody. Najczęściej jest to ruszt z łat i kontrłat oraz folia dachowa o wysokiej paroprzepuszczalności.

Do ocieplenia dachu skośnego od spodu można też użyć natryskiwanej pianki poliuretanowej, która najlepiej sprawdza się w przypadku skomplikowanych konstrukcyjnie dachów z wieloma załamaniami, w które trudno wpasować wełnę. Piankę aplikuje się za pomocą natrysku, dzięki czemu bardzo dokładnie wypełnia izolowane miejsca. Zastosowanie takiego ocieplenia jest nieco droższe od wełny, wymaga także zatrudnienia specjalistycznej firmy, wyposażonej w niezbędne narzędzia (np. agregat). Piankę należy aplikować równomiernie, pamiętając, że może wielokrotnie zwiększać swoją objętość.

Poddasze można ocieplić natryskując piankę poliuretanową. (fot. PCC Prodex)

Dach skośny niekiedy ociepla się od zewnątrz - układając na deskowaniu płyty termoizolacyjne z twardej pianki, rzadziej styropianu lub twardej wełny mineralnej. Jeżeli krokwie rozstawione są wystarczająco gęsto, płyty mogą zastępować deskowanie. Do nich mocuje się (długimi wkrętami) łaty i kontrłaty, które potem stanowią oparcie pokrycia dachowego.

Skosy połaci od wewnątrz wykańcza się płytami gipsowo-kartonowymi i maluje farbami lub dekoruje tapetą, panelami ściennymi.

Pod skosami wełnę układa się w dwóch warstwach o grubości ok. 30 cm i przykrywa się zabudową z płyt gipsowo-kartonowych. (fot. z lewej: Isover, fot. z prawej: Rockwool)

Ocieplenie dachu płaskiego

Najczęściej stosuje się płyty z twardych odmian styropianu, pianki poliuretanowej, wełny mineralnej, lub polistyrenu ekstrudowanego (XPS).

Kolejność prac

Termoizolacje układa się na izolacji przeciwwilgociowej i przykrywa wodoszczelnym materiałem, zazwyczaj dwiema warstwami papy termozgrzewalnej.

W przypadku dachu z odwróconym układem warstw, najpierw wykonuje się izolację przeciwwodną z dwóch warstw papy termozgrzewalnej i na niej umieszcza się ocieplenie z polistyrenu ekstrudowanego XPS lub z płyt styropianowych odmiany hydro. Jako wykończenie wykonuje się warstwę dociskową ze żwiru lub betonowych płyt ułożonych na geowłókninie.

Termoizolację dachu płaskiego z płyt wełny mineralnej przykrywa się dwiema warstwami papy termozgrzewalnej. (fot. Paroc)

Ocieplenie podłóg na gruncie

W przypadku podłóg na gruncie izolacja termiczna jest niezbędna, bo takie przegrody mają za zadanie chronić przed ucieczką ciepła i przenikaniem wilgoci z gruntu do ogrzewanych pomieszczeń parteru. Stosuje się styropian lub polistyren ekstrudowany (styrodur) ewentualnie płyty z twardej wełny mineralnej. Podłóg w nieogrzewanych piwnicach zazwyczaj się nie ociepla. Izolowany jest za to strop nad piwnicą.

Styropian układa się na podłodze na ogół w dwóch warstwach o grubości 15 cm. (fot. A.Papliński)

Kolejność prac

W tym przypadku konieczne jest wykonanie podsypki piaskowej o grubości 10-15 cm, na której wylewa się płytę betonową o grubości 10-15 cm. Następnie układa się izolację przeciwwilgociową z folii izolacyjnej albo papy podkładowej, a na niej ocieplenie o grubości min. 15 cm. W przypadku planowanego ogrzewania podłogowego, grubość termoizolacji może być większa. Następnie układa się folię podkładową (zapobiegającą przeciekaniu jastrychu) oraz jastrych o grubości przynajmniej 5 cm. Tak wykonaną powierzchnię wykańcza się dowolnym materiałem posadzkowym - płytkami, parkietem, panelami.

Do ocieplenia podłogi na gruncie można też użyć keramzytu. Wówczas rezygnuje się zwykle z podkładu betonowego i na warstwie zagęszczonego piasku przykrytego geowłókniną usypuje się z niego ok. 30-cm warstwę, na niej układa folię i 5 cm podkładu podłogowego.

Granulat z keramzytu stosuje się do ocieplania podłóg na gruncie. (fot. Saint-Gobain)

Ocieplenie podłóg między kondygnacjami

W przypadku stropów oddzielających pomieszczenia o różnej temperaturze, np. garaż i salon, strych i piętro również konieczne jest ułożenie termoizolacji.

Kolejność prac

Ocieplenie ze styropianu lub wełny mineralnej układa się od chłodniejszej strony, ale nie bezpośrednio na płycie stropu. Najpierw rozściela się folię paroszczelną, która stanowi barierę dla pary wodnej, przenikającej z wnętrz mieszkalnych, potem na niej - płyty termoizolacyjne. Gdy strop jest drewniany, pomiędzy drewnianymi belkami stropowymi umieszcza się wełnę mineralną.

Joanna Dąbrowska
Na zdjęciu otwierającym: Najpopularniejszy i najtańszy jest styropian biały. (fot. Austrotherm)